مرزهايي كه با ارتباط درهم مي شكند

در طول ماه های گذشته سال جاری جنبشی برای تغییرات سیاسی در خاورمیانه گسترش یافته و براساس توان جنبش در بعضی كشورها به پیروزی منجر شد و در تعدادی دیگر این حركت ها همچنان با سرسختی به پیش می تازد و امید این دارد كه به موفقیت دست یابد. بی شك آغاز چنین جنبش هایی بر عوامل اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی متعددی مبتنی است و اگر بتوان گفت عوامل اقتصادی نقش برجسته ای دارد، باز هم نمی توان نقش سایر عوامل را در آنها نادیده گرفت. بنابراین اگر خواسته این باشد كه نقش هر یك از این عوامل در اینجا بازگو شود به جرات می توان گفت انجام آن نمی تواند در محدوده یی كوچك عملی شود، ولی می توان به یكی از این عوامل كه برآیند آن را می توان در توسعه كمی و كیفیارتباطات به عنوان عاملی تاثیرگذار در سطح جهانی مشاهده كرد،اشاره كرد كه خود نمادی است از حركت های درونی در حوزه های نامبرده در بالا.
 

ارتباطات امروز به عمده ترین و گسترده ترین عامل ایجاد فرآیند اطلاعات و دانش و گسترش آن در سطح جهانی تبدیل شده است و همچنین تغییراتی كه در گسترش كمی و كیفی خود ارتباطات رخ داده خود مقوله یی قابل بررسی است و مطالعات تغییرات كمی و كیفی كه ارتباطات در جهان ایجاد كرده است را می توان در دو سطح گسترش كمی و كیفی از 1999 تا 2011 مدنظر قرار داد. این گسترش در حیطه های مختلف اینترنت، موبایل و ماهواره از چنان حجمی برخوردار بوده كه لازم است درباره آن به اتحادیه بین المللی ارتباطات دوربرد (ITU) سازمان ملل توجه كرد كه براساس آن تعداد كاربران اینترنت در طول 5 سال به حدود 3 میلیارد نفر در سراسر جهان رسیده است. لازم است توجه شود كه این تعداد در آغاز سال 2000 فقط 250 میلیون كاربر اینترنت بوده است. همچنین این رقم در مشترك تلفن همراه در این سال 500 میلیون نفر بود كه در پایان 2010 و آغاز 2011 این تعداد به 5 میلیارد نفر رسیده است.
 

 درباره میزان گسترش و عمق نفوذ ارتباطات در جهان بیان این مساله حایز اهمیت است كه در خاورمیانه گسترش كمی ارتباطات توانسته است كشورهای خاورمیانه را یكی پس از دیگری دستخوش جنبش های اجتماعی كند و به عنوان یكی از عوامل اساسی آن تلقی شود.
 

 در بحث گسترش ارتباط نباید فقط به جنبه های كمی آن پرداخت زیرا بخش كیفی آن نیز خود بسیار اهمیت دارد كه می توان آن را در عوامل زیر مشاهده كرد:
 

 1ـ درهم شكسته شدن مرزها و گسترش حیطه عملكردی وسایل ارتباطی از سطح ملی به سطح منطقه یی و جهانی. امروز، اینترنت، ماهواره ها و تلفن های موبایل هر یك ویژگی های خاص خود را دارد و مخاطبان متنوع آنها می توانند به صورت یكسویه یا دو سویه با هم ارتباط داشته باشند. 
 

 2ـ تنوع یابی منابع: در سال های قبل از فراگیر شدن ماهواره ها یا اینترنت ارایه اطلاعات در سطح ملی صورت می گرفت و وسایل ارتباطی داخلی نوعی انحصار را بر ارایه اطلاعات داشتند. در حالی كه امروزه مرزها درهم شكسته شده و وسایل ارتباطی در ورای مرزها مخاطبان گسترده یی دارند و مخاطبان نیز به نوبه خود از تعدد منابع برخوردار هستند و می توان گفت تا حد زیادی انحصار وسایل درآمد اطلاعات از میان رفته است. به عبارتی دقیق تر دیگر نمی توان از مخاطب در حیطه ملی سخن گفت زیرا مخاطبان به دلیل دستیابی به ابزارهای متعدد اطلاعاتی فرامرزی خود حالتی بین المللی گرفته اند و می توانند به دلیل در اختیار داشتن منابع گوناگون و متنوع دریافت اطلاعات و اخبار، گزینش های متنوع تری از اطلاعات را در اختیار داشته باشند. درباره اینترنت این مورد باز هم اهمیت بیشتری دارد. زیرا این وسیله ارتباطی مجازی نوعی هماهنگی و همراهی گسترده را در سطوح فردی ارتباط به وجود آورده است كه در چارچوب شبكه های اجتماعی عمل می كند و باید از نوعی ارتباط دوسویه در آن سخن گفت كه حاصل آن در شبكه های اجتماعی شكل گیری نوعی افكار عمومی به شكل گسترده است و بی دلیل نیست كه درباره تغییرات سیاسی خاورمیانه از اینترنت به عنوان عامل آگاهی بخشی شبكه یی، تجهیزكننده شبكه یی و همچنین شكل دهنده افكار عمومی و تحرك بخش حركت ها و به عبارتی نوعی رهبری مجازی یاد می شود.
 

یكی از خصایص عمده كیفی دیگر بویژه در ماهواره ها ارایه اطلاعات به صورت همسان و خطی در سطح زمان است. اگر گردش اطلاعات و اخبار در گذشته به صورت پلكانی و از بالابه پایین و از پایتخت به شهری عمده و سپس شهرهای كوچك و بعد روستاها در طول زمان بود این اطلاعات به صورت همزمان در همه مناطق جغرافیایی دریافت می شود و مخاطبان در هر نقطه یی از جهان همزمان آن اخبار و اطلاعات را دریافت می كنند. یكی از عمده ترین نتایج دریافت همزمان اطلاعات در سطوح ملی، منطقه یی و جهانی، پیدایش همزمان افكار عمومی هماهنگ و همزمان در سطوح ملی و منطقه ای است. به عنوان مثال حركت كشتی ها برای درهم شكستن محاصره نوار غزه همزمان در تمام نقاط جهان به تحریك افكار عمومی در مخالفت با اسراییل و حمایت از بانیان حركت كشتی ها منجر می شود و در سطح بین المللی ایجاد تحرك می كند.
 

3- متنوع شدن دریافت اطلاعات و همچنین بین المللی شدن ارائه اطلاعات زمینه مناسبی را برای آشنایی مخاطبان با فرهنگ ملل مختلف پدید می آورد و بنابراین می تواند در فرایند حرکت به پیش به کاهش تنش های جهانی منجر شود. ولی در عین حال نباید فقط جنبه مثبت آن را در مد نظر قرار داد.چه این وضعیت می تواند به وسیله ای برای مداخله سیاسی ، اقتصادی  و فرهنگی و هجوم همه جانبه فرهنگی نیز بیانجامد . به عبارتی در هم شکستن مرزها و ورود گستره امواج می تواند متضاد با بسیاری از سنتها و نگرشهای موجود در چارچوب های رسمی ملی باشد و تضادهای اجتماعی را اقزایش دهد . بی شک با پیشرفت تکنولوژی نمی توان جلوی ورود امواج و عملکرد  وسایل ارتباطی متنوع مثل اینترنت و موارد مشابه را گرفت اما حداقل کار ممکن در این زمینه این است که باید در سطح ملی با توجه به عوامل مختلف دست به یک برنامه ریزی دقیق و واقع بینانه زد که هم امکانات پیشرفت تکنولوژی را از نظر دور نداشته باشد و هم موقعیت فرهنگ ملی و نوع ارتباط آن با مسائل فرهنگی بین المللی را مد نظر قرار دهد . در عین حال باید طیف مخاطبان، سن آنها ، علائق و نیازهایشان نیز در این برنامه ریزی باید در نظر گرفته شود.