چرا کردها و کمالیست ها علیه اردوغان هم سو شده اند؟ / رحمن قهرمان پور
انفجارهای چند هفته اخیر در استانبول، ناآرامی ها و اعتراضات در برخی شهرهای کردنشین، حمله به کاروان پلیس محافظ اردوغان و خنثی کردن حمله ای دیگر، اخطار عبداله اوجالان در مورد تغییر بنیادین فضای سیاسی ترکیه در ارتباط با مسأله کردها بعد از 15 ژوئن (سه روز پس از انتخابات پارلمانی 2011)و اظهارات تند دمیر تاش رئیس حزب کردی صلح و دموکراسی این پرسش جدی را مطرح می کند که PKK در انتخابات اخیر به دنبال چیست؟ آیا حزب BDP (صلح و دموکراسی) را باید شاخه سیاسی PKK دانست؟
نکته نخست این است که وقوع اتفاقات و حوادث پیش بینی نشده در آستانه هر نوع انتخاباتی در ترکیه موضوع جدیدی نیست. حتی در انتخابات شوراهای شهر و مختارهای محله چندین نفر کشته می شوند چه برسد به انتخابات پارلمانی. این امر دلایل مختلفی دارد از رقابت های محلی و طایفه ای گرفته تا امتیازگیری های سیاسی احزاب و گروههای سیاسی .از این زاویه اتفاقاتی که درآستانه انتخابات 22 خرداد (12ژوئن) رخ می دهد چندان تعجب آور نیست. در ترکیه سیاست و رقابت سیاسی و حزبی تا حدی نهادینه شده است . اما به شیوه خودشان و نه به شیوه اروپایی ها. در همین چارچوب بریدن از یک حزب و پیوستن به حزب دیگر باعث می شود طرفداران فرد و حزب با هم درگیر شوند. پیوستن ابراهیم تاتلیسس به حزب عدالت و توسعه و اعلام نامزدی وي در انتخابات پارلمانی از سوی این حزب در چنین فضایی قابل درک است. AKP(حزب عدالت و توسعه) دنبال این بود که در نقطه مقابل P.k.k و حزب BDP روی توده های مردم سرمایه گذاری کرده آرای آنها را جلب کند و اعلام نامزدی تاتلیسس نیز در این راستا بود. اما مخالفان این رویکرد با ترور نافرجام وی نسبت به این رویکرد حزب عدالت و توسعه واکنش نشان دادند.
نکته بعدی این است که احتمال کسب آرای زیادی از کردها توسط حزب عدالت و توسعه زیاد است و همین باعث نگرانی حزب BDP وحتی P.k.k شده است تا جایی که ادعا می شود با برخی اقدامات غیر متعارف و انفجار نسبت به خطر نفوذ AKP در جنوب شرقی آناتولی واکنش نشان داده است. بنابر قاعده مرسوم دهه های گذشته ،احزاب فعال در آناتولی مرکزی و غربی تمایلی برای حضور جدی تر در مناطق کردنشین نداشته اند و همین باعث می شد احزاب کردی آرای تضمین شده ای در این مناطق داشته باشند. حزب عدالت و توسعه از چندین سال پیش این قاعده را زیر پا گذاشته و با پذیرش خطرات حضور در مناطق کردنشین دامنه و شدت فعالیت های خود را در این مناطق افزایش داده است .پیامد طبیعی این امر ظهور یک رقیب جدی برای احزاب کردی در مناطق کردنشین است رقیبی که در صورت پیروزی برگ برنده مسأله کردی را از دست احزاب کردی گرفته با ابتکار خود راه حلی برای آن خواهد یافت.
P.k.k و احزاب کردی که در سه دهه گذشته با برگ برنده مسأله کردها بازی کرده اند، روی آوردن AKP به مناطق کردنشین را تهدیدی سیاسی و حتی هویتی برای خود می دانند مخصوصاً اینکه AKP در صدد است با ارایه راه حل اقتصادی و تکیه بر عموم مردم (و نه نخبگان هویت طلب کرد)، احزاب کردی و p.k.k را به حاشیه براند. واکنش تند و خونین گروههای هویت طلب کردی به رویکرد AKP ریشه در این نگرانی دارد. اگر اردوغان بتواند محبوبیت مردمی احزاب و گروههای کردی را از آنها بگیرد، مشروعیت و قدرت این گروهها هم به شدت تضعیف خواهد شد.
نکته سوم اینکه احزاب سکولاری که رقیب AKP می باشند یعنی دو حزب اصلی جمهوری خلق( CHP) و حزب حرکت ملی (MHP) از بیم افزایش آرای AKP در مناطق کرد نشین و ضمن لحاظ منافع سیاسی خود، اقدامات صورت گرفته از سوی گروههای هویت طلب را به شدت محکوم نمی کنند. زیرا آنها و حزب کردی BDP دشمن مشترکی به نام حزب عدالت و توسعه دارند .طبعاً اگر فرهنگ دموکراسی و رقابت حزبی در ترکیه دموکراتیک تر از آنی بود که در حال حاضر وجود دارد، چنین اتفاقی رخ نمی داد و همه احزاب هر نوع دست بردن به اسلحه در رقابت های سیاسی را نفی می کردند. اما سکوت نسبی احزاب مخالف به منظور کاهش آرای رقیب باعث شده افکار عمومی حساسیت لازم را به اقدامات غیر متعارف نشان ندهد و آن را از زاویه حزبی مورد تجزیه و تحلیل قرار دهد.
نکته چهارم آن است که بسیاری از احزاب و گروههای سیاسی بنا بر آنچه در گذشته رخ داده ،انتظار داشتند حزب AKPدر سومین انتخابات پارلمانی از زمان پیروز شدن در سال 2002 به سمت ضعف و حتی انحلال پیش برود. در ترکیه به این پدیده سندروم ANAP می گویند. ANAP حزب مرحوم تورگوت اوزال بود که در دهه 1980 پیروزی های شگفت آوری را بدست آورد، اما در دهه 1990 یکباره ضعیف و سپس منحل شد. در مورد حزب رفاه مرحوم اربکان هم اتفاق مشابهی رخ داد. تصور اغلب گروهها این بود که حزب عدالت و توسعه هم دچار این سندروم شده خود به خود تضعیف خواهد شد. لکن تدبیر شایسته این حزب مانع از این کار شد و بنابر نظرسنجی ها معلوم گردید حزب AKPدر انتخابات پارلمانی پیش رو حدود 48-51 درصد آرای مردم را به دست خواهد آورد که بیشتر از انتخابات پارلمانی سال 2007 خواهد بود.این اتفاق تهدیدی جدی برای محافل کمالیست سکولار از یک سو و فعالان کرد از سوی دیگر محسوب می شود. دو گروهی که در سه دهه گذشته فضای سیاسی ترکیه را قطبی کرده در اختیار خود قرار گرفته بودند. اگرAKPبرای بار سوم دولت تک حزبی تشکیل دهد، بسیاری از معادلات و مناسبات مرسوم سیاسی در ترکیه بهم خواهد خورد. از این رو توافق نانوشته ای میان کمالیست ها و گروههای دیگر برای جلوگیری از قدرتمندتر شدن AKP بوجود آمده است و دلیل آن نیز وجود یک دشمن مشترک موقتی است . اینکه واقع گرایان می گویند در سیاست دوست و دشمن دایمی نداریم به درستی در اینجا مصداق پیدا می کند. دشمنان سابق اکنون به دوستان موقت تبدیل شده اند تا بتوانند مانع قدرتمندتر شدن حزب عدالت و توسعه شوند.
پژوهشگر ارشد مرکز پژوهش های علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه