مبانی رفتار بازیگران بزرگ

بازیگران در صحنه جهانی در چارچوب هایی که برای خود ترسیم نموده اند دست به اقدام می زنند. سوالی که مداوماً مطرح می شود این نکته است که اساس و مبنای شکل دادن رفتارها در این چارچوب ها چیست؟ نظرات و تفکرات متفاوتی در رابطه با چگونگی شکل گرفتن رفتارها بوسیله بازیگران در صحنه جهانی وجود دارد. البته توجه بیشتر معطوف به بازیگران بزرگ و کشورهای برتر نظام بین المللی است چرا که آنان نافذترین و تأثیرگذارترین بازیگران در جهت دادن و مدیریت پدیده ها هستند . محققاً آنان در بسیاری از مواقع هیچ نقشی در حیات دادن به پدیده ها و حوادث ندارند اما ضرورتاً تأثیر بسیار فزاینده و انکار ناپذیر در شکل دادن به پیامدهای غایی پدیده ها را دارا هستند. برای بعضی این اعتقاد وجود دارد که بازیگران بزرگ رفتارشان از پیش مشخص شده می باشد. اینان خود محور هستند و از قبل معین  است که در چه راستایی حرکت می کنند.
رفتارها بر اساس یک مجموعه از عوامل ثابت حیات می یابند. مهم نیست در چه دوره تاریخی هستیم و مهم نیست چه افرادی در مصدر کار هستند آنان در یک چارچوب مشخص رفتار می کنند. خواست رهبران این کشورها نقش بسیار حاشیه ای در هویت دادن به رفتار بازیگران دارد. مجموعه ای از عوامل خرد و کلان هستند که جهت دهنده رفتارها هستند. مهم نیست که در مورد چه بازیگری و یا کشوری صحبت می کنیم می توان انتظار رفتار معین و مشخصی را با توجه به جایگاه ، موقعیت و ظرفیت های بازیگر داشت. محدودیت ها و امکانات برخاسته از الزاماتی هستند که از پیش مشخص شده هستند و فرا سوی خاص رهبران می باشند.
گروهی دیگر نیز بر این اعتقاد هستند که بازیگران بزرگ در چارچوب " متنی" به رفتارهای خود شکل می دهند. این بدان معناست که رفتارها برخاسته از متن تاریخی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی می باشد که بازیگر در آن قرار دارد.
رفتار دارای ماهیت اجتماعی است و در نتیجه به شدت متأثر از شرایط و روندها می باشد. نمی توان از یک مجموعه عوامل و عناصر ثابت صحبت کرد که رفتارها را قوام می دهند. رفتار یک تولید اجتماعی است. بازیگران بزرگ به گونه ای رفتار می کنند که بازتاب هویت شکل گرفته آنان است و به همین روی است که تعریف متفاوت از منافع ملی شکل می گیرد و به همین دلیل با جابجایی تصمیم گیرندگان شاهد تغییر و تحول می شویم. تصمیم گیرندگان با توجه به هویت خود به تعریف پدیده ها و فهم موضوعات اقدام می کنند. درک آنان از محیط پیرامون است که به رفتار آنها هویت می دهد. پس اگر محیط در ابعاد متفاوت آن دچار دگرگونی شود مشخص است که هویت تصمیم گیرنده عوض شود و به تبع آن رفتار دچار تحول و دگرگونی خواهد شد . گروهی دیگر نیز بر این اعتقاد هستند که عضویت در نهادها و سازمانها است که نقش تعیین کننده در رفتار بازیگران بزرگ ایفا می کنند. حضور در هر ساختار به ضرورت الزامات خاص خود و پذیرش ارزش های خاصی را موجب می شود. این بدان معناست که بازیگران باید با توجه به رویدادها، اصول و ارزش های نهادهایی که عضو آن هستند به رفتارهای خود شکل بدهند. البته بیشترین اثرات از حضور در این ساختارها در جهت دادن به رفتارها ناشی می شود. آنچه در اینجا مطرح است این که گروهی منافع بازیگران را از پیش تعیین شده، تفکری دیگر منافع را تولید اجتماعی و نگرشی دیگر منافع را بازتاب عملکرد نهادها و سازمانهایی می دانند که بازیگران در آن عضو هستند. در چارچوب این منافع است که رفتارها شکل می گیرد. آنچه مهم است این واقعیت می باشد که تمامی این نظرات از وجاهت تئوریک برخوردار هستند و تجلی گر بخشی از حقیقت موضوع هستند. اما آنچه روشن است این که بعضی از منافع باید ثابت متصور شوند از جمله نیاز به بقاء و دستیابی به امنیت بدون توجه به اینکه ساختار حکومتی به چه شکلی باشد باید ثابت و تغییر ناپذیر تصویر شود. اما تعریفی که از امنیت و بقاء می شود دارای هویت اجتماعی است که این هم محققاً انکار ناپذیر است.
در عین حال پذیرفتنی است که بازیگران در شکل دادن به منافع و تعریف آن به ضرورت می بایستی به ارزش ها و رویه های مطلوب نظر نهادها و ساختارهایی که عضو آن هستند توجه کنند. با توجه به این نکات است که متوجه می شویم که رفتار بازیگران بزرگ برخاسته از تلفیق هر سه این دیدگاهها است. اما آنچه باید مورد توجه قرار گیرد این است که در رابطه با هر بازیگری یکی از سه جنبه از پررنگی و اولویت فزونتر برخوردار است.
پژوهشگر ارشد مرکز پژوهش های علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه