ایران، اروپا و مذاکرات آینده

موفقیت مذاکرات هسته‌ای آتی بین ایران و گروه «1+5» و در رأس آن اتحادیه اروپا، بستگی مستقیم به تقویت «اعتمادسازی» بین دو طرف درگیر دارد. در این چهارچوب، بازگشت اتحادیه اروپا به نقش مستقل و میانجیگرانه خود در روند مذاکرات، فرصت جدیدی برای اعتمادسازی متقابل با ایران و به تبع تقویت مسیر دیپلماسی تا دستیابی به یک راهکار پایدار خواهد بود.

تجربه ناموفق اتحادیه اروپا در حل مسأله هسته‌ای ایران در سال‌های 2003 ـ 2005 عمدتا به دلیل عدم درک درست جایگاه برنامه هسته ای به عنوان یک برنامه ملی و استراتژیک در سیاست داخلی و بین المللی ایران از یکسو و عدم وجود یک استراتژی مشخص و واحد در نزد اعضای بزرگ این اتحادیه یعنی انگلستان، آلمان و فرانسه در برخورد با ایران در روند مذاکرات از سوی دیگر بود. این شکست نه تنها اعتماد ایران به توان اتحادیه اروپا در پیشبرد مذاکرات هسته ای را از بین برد، بلکه به تدریج و بناچاراین اتحادیه را مجبور به خروج از نقش مستقل و میانجی گرانه خود در پرونده هسته‌ای ایران، در پیش گرفتن مواضع سخت و سرانجام همراهی و هماهنگی با آمریکا کرد. نزدیکی مواضع اتحادیه اروپا به آمریکا که اساسا برنامه هسته ای ایران را به موضوع «بازدارندگی» و جنبه «تسلیحاتی» ارتباط می دهد پرونده هسته ای ایران را پیچیده تر و سیاسی تر و در نهایت به سوی شورای امنیت سوق داده که حاصل آن تصویب قعطنامه ضد ایرانی 1929 است. این تحول، هم برای اتحادیه اروپا و هم برای ایران زیان هایی در پی داشت. از جمله این زیانها از دست دادن "منافع متقابل اقتصادی" و تضعیف «رویکرد دیپلماسی» در پیشبرد مذاکرات هسته ای بود. 

تضعیف نقش اتحادیه اروپا در روند مذاکرات سبب شد که ایران به سرعت به دنبال جایگزین قابل‌اعتمادتری برای ایفای نقش مستقل و واسطه ای بگردد که نتیجه آن همکاری‌های نزدیک ایران با ترکیه و برزیل در پرونده هسته‌ای ایران بود. البته استفاده از "نیروی سوم" و مستقل در جهت متعادل کردن سیاست بین الملل ایران سابقه تاریخی هم درپیشبرد سیاست خارجی ایران دارد. به عنوان نمونه، ایران از نقش بیطرفانه و مستقل آمریکا در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم برای سروسامان دادن امور مالی و گمرکی خود و متعادل کردن نقش مداخله گرایانه انگلیسیها و روسها استفاده کرد. یا در دهه 1970، رژیم شاه برای متعادل کردن روابط با غرب به شوروی و چین نزدیک شد. به همین صورت نزدیکی ایران با اتحادیه اروپا با هدف متعادل کردن وزنه تعادل با آمریکا در برنامه هسته ای ایران بود.  خروج اتحادیه اروپا از نقش مستقل خود، ایران را به سوی ترکیه و برزیل سوق داد ضمن اینکه ایران همچنان خواهان نقش روسیه و چین در روند مذاکرات علی رغم پیوستن آنها به قعطنامه تحریم علیه ایران است.

ادامه مقاله