پایان کشمکش؟!

سوال: سوال اولم را می خواهم اینگونه طرح کنم که چرا به طور کلی خاورمیانه تا این اندازه برای غرب و به خصوص برای آمریکا اهمیت دارد؟
 

پاسخ: بسیار آشکار است ، آمریکا یک کشور بزرگ جهانی است و تعریفی که از هویت منافع خودش دارد جهانی است بدان معنا که به تمام جهان به عنوان یک عرصه ای نگاه می کند که منافعش در آن نهفته است. آمریکا نماینده دو پدیده در جهان است: یکی سرمایه داری اقتصادی در جهان و دیگری ایدئولوژی لیبرال دموکراسی و از نظر اول خاورمیانه با نفتی که دارد بزرگ ترین تامین کننده ثبات نظام جهانی سرمایه داری است و غرب وابسته به آن است و از منظر دوم، بزرگ ترین چالش برای لیبرال دموکراسی در جهان معاصر هم در خاورمیانه نهفته است. بنابراین به این دلایل برای آمریکا از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است.

سوال: با این مقدمه ای که مطرح گردید می خواهم به بحث مذاکرات صلح اشاره کنم. پس از یک وقفه دو ساله در مذاکرات صلح میان رژیم صهیونیستی و تشکیلات خودگردان فلسطین با میانجی گری آمریکا 2 سپتامبر این مذاکرات در کاخ سفید آغاز شد می توان گفت که تنها دستاورد این دیدار قرار برای مذاکرات هر دو هفته یکبار میان بنیامین نتانیاهو و محمود عباس است از یک سو شاهد لیبرمن در راه این مذاکرات سنگ اندازی می کرد و از سوی دیگر نتانیاهو هم هیچ انعطافی نسبت به توقف شهرک سازی در مناطق اشغالی از خود نشان نمی دهد. با چنین شرایطی آیا این مذاکرات دوام خواهد داشت؟
 

پاسخ: در درجه اول به نظر می رسد که در یک هفته آینده مذاکرات دوباره ای آغاز شود، چرا که دو طرف به این گفتگوها احتیاج دارند، بخصوص فلسطینی ها. اما خود محمود عباس ، هم تاکید کرده است که اگر شهرک سازی در مناطق اشغالی متوقف نشود در مذاکرات مشارکت نخواهم کرد. بعد از اتمام مذاکرات دور اول این مسئله ای بود از سوی محمود عباس اعلام شد. بنابراین ممکن است که در این مدت ، دو بار مذاکراتی دو طرفه صورت بگیرد اما بعد از آنکه پیشرفتی حاصل نشود، قطعاً دوباره متوقف می شود و مانند گذشته دوباره شاهد میانجی گری اروپا و آمریکا خواهیم بود. 

سوال: اشاره کردید که به نظر می رسد این مذاکرات یک یا دو دور اجرا شود و بعد از آن متوقف شود. در این چند دوره مذاکره چه مباحثی مطرح خواهد شد و به نظر شما دلیل اینکه این بار این مذاکرات متوقف شود چه خواهد بود؟

پاسخ: آنها مسائل را اولویت بندی کرده اند . مسائل زیادی وجود دارد از جمله مسأله قدس ، پناهندگان ، امنیت ، آب و دولت فلسطینی در حال حاضر برای دولت خودگردان ، توقف شهرک سازی در کرانه باختری بخصوص در قدس شرقی اولویت دارد. بنابراین شرطی گذاشته اند که اول این شهرکسازی متوقف شود. دولت اسراییل باید قول بدهد که شهرک سازی را متوقف کند تا بتوان مذاکرات را آغاز کرد. مسائل دیگری بجای خود باقی است. بنابراین بستگی دارد دولت اسراییل تا چه اندازه به این وعده خود عمل کند.

سوال: اغلب رسانه ها و مقامات عربی و حتی غربی از پیش از آغاز این مذاکرات آن را شکست خورده نامیده بودند. علت این پیش بینی چه بود؟
 

پاسخ: تجربه ای که از گذشته وجود دارد و اظهار نظرهایی مقامات دو طرف می کنند و شرایط را در نظر می گیرند، مقایسه ای انجام می دهند که در این مقایسه حدس می زنند که ممکن است تحول اساسی در این زمینه رخ ندهد و این مذاکرات محکوم به شکست شود. با توجه به تاکید دو طرف روی مواضع خودشان این مسأله شدت می گیرد. اسراییلیها از یک طرف ساختن یک سری از واحدهای شهرک ها را آغاز کردند و دولت فلسطینی هم تاکید دارد که این شهرک سازیها باید متوقف شود. طبیعی است زمانی که این داده ها و مسائل را کنار هم قرار می دهند ، می توانند پیش بینی کنند که این دور از مذاکرات به نتیجه چندانی نرسد.

سوال: مطمئناً هر دو طرف این مذاکرات در نظر ندارند که در همان ابتدا به خواسته های 100 درصدی خود برسند. با توجه به این شرایط و اولویت بندی هایی که وجود دارد به نظر شما معیار پیروزی یا شکست در این دور از مذاکرات چیست؟
 

پاسخ: باید بررسی کرد که مبنای این پیروزی و شکست از دید کدام گروه است. از دید فلسطینی ها و یا از دید اسراییلی ها . هر گروهی نسبت به این مسأله دیدگاهی دارد. به هر حال فلسطینی ها روی توقف شهرک سازی پافشاری می کنند و اگر بتوانند به این خواسته خود برسند بدان معناست که یک پیروزی بدست آمده است. غربی ها متقاعد کردن فلسطینی ها را برای ساخت شهرک سازی را پیروزی قلمداد می کنند. یک جریان دیگر هیچ کدام از این مسائل را پیروزی نمی داند. بعنوان مثال جناحهای رادیکال اسلام گرا مانند حماس و جهاد اسلامی یا جریانهای ناسیونالیست فلسطینی مانند جبهه خلق و فرماندهی کل حتی توقف شهرک سازی را پیروزی نمی دانند. چرا که در نهایت معتقدند که چیزی بدست نخواهند آورد ، بنابراین پاسخ به این سوال بستگی دارد که چه کسی به این مسأله نگاه می کند و چه تحلیلی از آن دارد. 

سوال: اگر بخواهیم با این دید نگاه کنیم که این مذاکرات ادامه خواهد داشت، به نظر شما دست یابی به صلح چه پروسه زمانی را طی خواهد کرد؟
 

پاسخ: نمی توان این مسأله را پیش بینی کرد. این مسأله کار بسیار سختی است. با توجه به مشکلاتی که پیش می آید و سخت گیریهای که هر دو طرف بخصوص اسراییلیها دارند . در زمان مذاکرات صلح اسلو در سال 1993 پیش بینی کرده بودند که سال 1995 همه چیز تمام شود و دو طرف بتوانند به توافق برسند. امروز بیش از 15 سال از این مسأله گذشته است و هیچ دستاوردی هم بدست نیامده است. بنابراین به این زودی ها شاهد نتیجه اساسی و بنیادی نخواهیم بود. چرا که این مسأله صلح اهداف متفاوتی وجود دارد. فلسطینی ها صلح پایدار در چند هدف خواست خودشان تعریف می کنند. اسراییل ممکن است که این مسأله را در یک هدف کوچک  تعریف کند. بنابراین باید تعریف کنیم که تداوم چه معنایی دارد و با هر تعریف به زمان متفاوتی می توان در نظر گرفت. اما با توجه به مشکلاتی که وجود دارد و سخت گیری هایی که اسراییلی می کنند احتمالاً همچنان شاهد این باشیم که به بن بست رسیدن مذاکرات ، پس از آن فشار و دوباره تشویق برای ادامه آن روندی باشد که ادامه دارد. 

سوال: حماس در این میان چه نقشی می تواند داشته باشد؟ با توجه به مخالفت هایی که حماس برای این مذاکرات دارد آیا می تواند نقش بازدارنده داشته باشد؟
 

پاسخ: ظاهر قضیه این است که ممکن است نتواند نقش بازدارنده در این مذاکرات داشته باشد چرا که کاره ای نیست و تصمیم گیرنده نیست. اما عملاً می تواند با توجه به اقداماتی که انجام می دهد و بهره برداری که اسراییل از این اقدامات به نفع خودش خواهد کرد. در همان سال 1993 و مذاکرات صلح اسلو هم یکی از بهانه های اسراییلی ها این بود که عرفات نتوانسته است یا نمی خواهد جریانات رادیکال را کنترل کند. منظور از جریان های رادیکال همان جهاد و حماس بودند. بنابراین از این اقدامات آنها به عنوان یک ابزار و بهانه ای استفاده می کردند تا کل فرآیند صلح را به تعویق بیاندازند و جلوی آن را بگیرند یا آن را منحرف کنند. بنابراین با این تغییر می توان گفت که حماس می تواند نقش بازدارنده در این مذاکرات داشته باشد هر چند که توانایی تصمیم گیری نهایی در این زمینه ندارد و ممکن است که جامعه فلسطین هم از این اقدامات استقبال چندانی نکند. 

سوال: نقش مثبت حماس را در روند صلح چگونه ارزیابی می کنید؟ آیا می تواند به روند مذاکرات صلح کمک کند یا هیچ تمایلی به این اقدام ندارد؟
 

پاسخ: حماس هیچ تمایلی ندارد چرا که فلسفه ایدئولوژی حماس مخالف روند صلح است و بنابراین نمی توان به نقش مثبت حماس در روند صلح اشاره کرد چرا که مخالف هستند.

سوال: باراک اوباما، رئیس جمهور آمریکا به این مذاکرات چشم دوخته است وبه نظر می رسد که این مذاکرات برای او نقش بسیار اسای دارد چرا که به انتخابات کنگره آمریکا نزدیک می شویم و اوباما می خواهد به وعده های انتخاباتی خود در خصوص سیاست خارجی خود عمل کند تا شاید نقش مثبتی در انتخابات داشته باشد منافعی که آمریکا و به طور خاص اوباما دنبال می کند آیا بیش از این است و اگر این طور است چه مواردی است؟
 

پاسخ: تنها اوباما نیست که درگیر مسأله خاورمیانه است تمام روسای جمهور آمریکا در مسأله خاورمیانه درگیر بودند. از زمان ترومن و به خصوص  بعد از آن زمان کارتر که روسای جمهور درگیر روند صلح شدند بدلایل مختلف این مسأله را پیگیری کردند. این دلایل حتی می تواند دلایل شخصی باشد که شخص رئیس جمهور تمایل داشته باشد که میراثی از خودش به ارث بگذارد و بگوید که ما در خاورمیانه تقشی داشتیم و کاری کردیم. ممکن است که دلایل حزبی باشد، دموکرات ها با جمهوری خواهان بخواهند که نقش بیشتری داشته باشند. می تواند نقش ملی باشد یا منافع ملی آمریکا اقتضا کند که به دنبال این روند بروند. بنابراین طبیعی است که با توجه به این دلایل هر ِِ رئیس جمهوری منافعی دارد، اوباما هم از این مساله جدا نیست. به خصوص در مورد اوباما این مساله نیز وجود دارد که وی بیشتر از دیگران بر روی این مساله تاکید می کرده و با توجه به اینکه فردی متفاوت است و رنگین پوست است، دیگران انتظارات متفاوتی ممکن است داشته باشند و خود او هم این امیدواری را دارد که بتواند موثرتر از سایر روسای جمهور آمریکا در این امر حضور داشته باشد. به دلایل گوناگون اوباما در این مساله منافعی دارد و اگر بتواند این دو گروه را سر میز مذاکره بنشاند و این مذاکرات به جایی برسد، قطعا به نفع او نوشته خواهد شد چرا که او در این میان واسطه بوده است. 

سوال: دور اول مذاکرات در آمریکا انجام شد و قرار شد تا دور بعدی برای تعیین چارچوب های مذاکره در شرم الشیخ مصر انجام شود اما عمر این مذاکرات تا 12 سپتامبر خواهد بود و دور بعدی انجام خواهد شد؟
 

پاسخ: به نظر می رسد که این دور انجام شود چرا که مخالف اساسی نشده است به جز اینکه آنها گفت و گوهایی را در واشنگتن انجام دادند و قرار شد که این مذاکرات ادامه پیدا کند، چرا که درگیری خاصی هم بوجود نیامده است و بنظر می رسد که حداقل دردور اول در شرم الشیخ برگزار شود تا در آن زمان ببینی که نتیجه چه خواهد بود و چه روندی را خواهد داشت. بنابراین من احتمال می دهم که این مذاکرات آغاز شود. 

سوال: شکست این مذاکرات چه پیامدهایی برای تشکیلات خودگردان فلسطین دارد؟

پاسخ: پیامدهای شکست می تواند هم مثبت باشد و هم منفی. پیامدهای منفی آن این است که مخالفان می گویند که ما از پیش اعلام کرده بودیم که این مذاکرات با شکست مواجه خواهد شد. بخشی از جامعه فلسطین هم به این مذاکرات امیدوار نیستند. از سوی دیگر شکست این مذاکرات به ضرر محمود عباس خواهد بود. اما محمود عباس هم می تواند اینگونه بیان کند که ما پیشرفتیم و حرفمان را زدیم اما نتوانستیم نتیجه ای بگیریم. چرا که ما تلاشمان را کردیم و جامعه آمریکا و غربی ها از تلاش ما حمایت نکردند. بنابراین از دید خودشان یک امتیاز مثبت در نظر بگیرند. دولت خودگردان عدم پیروزی در روند صلح را شکست نمی داند چرا که شکست تعریف دارد و آن یعنی گذشت از اصول و آنها اعلام می کنند که روی اصول خود ایستاده اند و اگر اسراییل شرایطی ما را قبول نکرد و به جایی نرسید تشکیلات خودگردان اعلام می کند که تلاش خود را کرده است.

سوال: در صورت ادامه شهرک سازیها توسط اسراییلی ها ، به نظر شما ابومازن واقعاً از مذاکرات صلح عقب نشینی خواهد کرد یا تنها به این هشدارها اکتفا می کند؟
 

پاسخ: قطعا در صورت ادامه شهرک سازی ها او از مذاکرات عقب نشینی خواهد کرد اما ممکن است حادثه دیگری در این میان رخ دهد و با میانجی گری ها و تعیین اما و اگر و برخی شروط مسئله را تغییر دهند و بگویند که اگر امتیازاتی داده شود ممکن است که به مذاکرات ادامه دهند. گر چه این امتیاز را نگیرند که شهرک سازی ها قطعا متوقف نشود، ممکن است در این میان شرایط توقف عامل شهرک سازی نباشد و یک شرطی یک طرف مذاکرات بگذارد و شرط دیگر را طرف دیگر. بنابراین باید ببینیم که آینده چگونه رقم خواهد خورد اما به طور قطع اگر آنها اعلام کنند که به هیچ وجه از ادامه شهرک سازی کوتاه نخواهند آمد، قطعا فلسطینی ها هم کوتاه نخواهند آمد. 

سوال: لطفاً در مورد بیت المقدس هم توضیحاتی بدهید. به نظر می رسد که در نشست روز 2 سپتامبر هیچ مذاکره ای پیرامون بیت المقدس انجام نشده است یا لااقل اگر هم مذاکراتی صورت گرفته بیرون درز نکرده است. آیا این منطقه در هر صورت به عنوان پایتخت غیرقابل تقسیم اسراییل باقی خواهد ماند؟
 

پاسخ: قبل از اینکه بیت المقدس مطرح شود اولویت های دیگری وجود دارد که فلسطینی ها بخواهند آنرا مطرح کنند. در مذاکرات اسلو هم بیت المقدس ، پناهندگان و دولت در مراحل نهایی هستند. شهرک سازی در درجه اول قراردارد. بحث های اساسی تری مانند مراحل نهایی نقل و انتقال ها ، دولت و اقتصاد مسائلی است که تا این مسائل بحث نشود طبیعی است که بیت المقدس بحث نخواهد شد. در درجه اول شهرک سازی ها مسئله را به بن بست کشانده است. اما این بدان معنا نیست که بیت المقدس به فراموشی سپرده شده است. اما اکنون زمان آن نیست که در مورد بیت المقدس بحث شود. اکنون مسئله مهم تری را که با چند مانع بزرگ بر سر آن روبرو هستیم باید حل شود. 

سوال: با توجه به اینکه بنیامین نتانیاهو مواضع راست گرایانه افراطی دارد آیا با تمدید شهرک سازی ها موافقت خواهد کرد یا در هیچ صورت از مواضعش کوتاه نخواهد آمد؟
 

پاسخ: قطعاً نتانیاهو با تمدید قطعی توقف شهرک سازی ها موافقت نخواهد کرد. اما این نکته را هم باید در نظر بگیریم که زمانی که فردی مسوولیت یک دولت را می پذیرد تحت فشارهای چندجانبه قرار می گیرد. از یک طرف تحت فشار حزب خودش است تابع خواسته هایی که دارند عمل کنند و از طرف دیگر فشار شدید بیرونی از سوی جامعه فلسطینی و جامعه جهانی وجود دارد. بنابراین ممکن است که شاهد این مسئله باشیم که این فشارها بتواند تاثیری روی مواضع نتانیاهو بگذارد. اما اینکه انتظار داشته باشیم نتانیاهو از اصول خود کاملا بگذرد و شهرک سازی را کاملا متوقف کند بعید بنظر می رسد. ممکن است در این میان به یک نتیجه  فی مابین نه توقف کامل و نه ادامه همه جانبه برسند. 

سوال: دیدارهای دو هفته یکبار بین طرفین در زمان وزارت امور خارجه خانم رایس هم مطرح شد و هم به نتیجه نرسید. چرا امروز امیدوارند که این مذاکرات به نتیجه برسد؟
 

پاسخ: در آن زمان به دلیل سخت گیری های اسراییلی ها این نشست ها به نتیجه نرسید البته این دیدگاه ماست که بر سخت گیری اسراییل تاکید می کنیم. اسراییلی ها و از جمله غربی ها هم بر این مسئله تاکید داشته که فلسطینی ها هم مقصر هستند و بیشتر هم روی اختلافات داخلی حماس و دولت خودگردان تاکید داشتند. اینکه امروز امیدوارند که این مذاکرات به نتیجه برسد از این جهت است که انسان همواره خوشبین است. امروز هم امیدوارند که به نتیجه برسند در غیر اینصورت همه چیز متوقف خواهد شد. معتقدند که شاید شرایط کمی تغییر کرده باشد و شاید بتوانند کاری بکنند.

سوال: برخی پیش بینی می کنند که شکست در مذاکرات جنگ دیگری را در منطقه رقم خواهد زد. پیش بینی شما چیست؟
 

پاسخ: خیر، در این منطقه جنگی رخ نخواهد داد. کشورهای عربی که آمادگی برای جنگ ندارند. جریان های فلسطینی ها هم خسته شده اند . در یک سنجش افکاری که با تازگی از منطقه فلسطین منتشر شده است نشان می دهد که اکثریت جمعیت فلسطینی اگر چه خوش بین نیستند اما با آغاز عملیات خشونت طلبانه و قهر آمیز هم موافق نیستند و معتقدند این مسئله هم نتیجه ای نخواهد داشت.  حماس 20 سال است که فعالیت می کند و نتیجه ای ندیده است. اگر منظور از جنگ ، جنگ کلاسیک است در این میان چه کسی می خواهد با چه کسی بجنگد؟ هیچکدام از کشورهای عربی قصد جنگ ندارند. مگر اینکه اسراییل بخواهد به اطراف تجاوز کند که آن هم چنین برنامه ای را در حال حاضر ندارد. 

سوال: پیش بینی شما از آینده مذاکرات و روند صلح در خاورمیانه چیست؟
 

پاسخ: روند صلح یک روند طولانی است و من معتقدم که به این آسانی به نتیجه نهایی نمی رسد. این توافق بر سر چیزی است که هر دو طرف ادعا دارند که به آنها متعلق است و گذشت هم ندارند. البته حقوق ملی فلسطینی ها پایمال شده است از طرف دیگر هم اسراییلی ها هم بر اساس ایدئولوژی و منافع خود کوتاه نمی آیند. بنابراین کشمکش جزو کشمکشهای درازمدت است. روندی طولانی است . به این آسانی ها به نتیجه نمی رسد، البته باید به این موضوع دقت کرد که پیشرفت هایی با گذشت هایی که فلسطینی ها کرده اند در این زمینه شده است. البته اسراییل هم تا حدودی از اصول اولیه خود چشم پوشی هایی کرده است به عنوان مثال چشم پوشی از قضیه اسراییل بزرگ وکناره گیری از غزه اما این یک فرآیند بسیار طولانی است و نمی توانیم پیش بینی کنیم که چه خواهد شد.