اعلام نامزدي عادل عبدالمهدي و تأثير آن بر بن بست سياسي موجود در عراق / رحمن قهرمانپور

روز 13 شهريور 1389 ائتلاف ملي عراق، عادل عبدالمهدي را بعنوان نامزد اين ا ئتلاف براي پست نخست وزيري اعلام كرد. دو نامزد ديگر اين ائتلاف ابراهيم جعفري و احمد چلبي بودند كه ظاهراٌ بدليل مخالفت جريان صدر در ائتلاف ملي كه بيشترين كرسي را در پارلمان در داخل فهرست ائتلاف ملي دارد معرفي نشده اند. اخبار تأييد نشده حكايت از آن دارد تعداد قابل توجهي از نمايندگان پارلمان از فهرست دولت قانون نيز اعلام كرده اند به عادل عبدالمهدي و نه نوري المالكي براي نخست وزير شدن رأي خواهند داد . فهرست العراقيه هم از معرفی عبدالمهدي استقبال كرده است، اما معلوم نيست اين استقبال تا چه حد براي شكستن بن بست تشكيل دولت و تا چه حد براي امتياز گيري از ائتلاف دولت قانون در مذاكرات احتمالي است. برخي از شروط اعلام شده العراقيه براي تشكيل دولت كه به رسانه ها درز كرده، شروطي هستند كه پذيرش آنها هم براي گروههاي شيعه و هم براي كردها بسيار مشكل است و ظاهراً همين شروط يكي از دلايل شكست مذاكرات ائتلاف ها با العراقيه براي تشكيل دولت بوده است. بازگرداندن برخي افرادي كه در افكار عمومي به بعثي هاي طرفدار صدام معروف هستند اين نگراني را در بين شيعيان و كردها تقويت مي كند كه مبادا العراقيه جاده صاف كن بازگشت بعثي ها به صحنه سياسي عراق باشد. گفته مي شود شناسايي صدام بعنوان شهيد هم يكي از پيش شرط هاي العراقيه است. اگر اين اخبار صحت داشته باشد، بايد خبر اختلاف ميان اياد علاوي و صالح المطلك از رهبران اصلي العراقيه را هم جدي گرفت، هرچند اين خبر تكذيب شده است. پيش شرط هاي العراقيه ، ائتلاف با آن را بسيار دشورا مي كند. هر چند هر دو ائتلاف ملي عراق و دولت قانون معتقدند بدون حضور العراقيه در دولت امكان ايجاد ثبات و امنيت در عراق كاهش مي يابد. با توجه به قرابت فكري العراقيه و بعثي ها، رهبران سني العراقيه مي كوشند از اين ابزار (يعني افزايش ناامني در عراق در صورت عدم حضور العراقيه در دولت) حداكثر استفاده را بكند.
هر چند در نگاه نخست معرفي عادل عبدالمهدي اميدواري به تسريع روند تشكيل دولت را افزايش مي دهد، اما نظر به آنچه گفته شد گره عدم تشكيل دولت در عراق پيچيده تر از آن است كه به اين زودي باز شود. هر چند اعضايي از العراقيه و دولت قانون از نامزدي عبدالمهدي حمايت كرده اند، اما اين حمايت را نبايد به معني هموار شدن مسير نخست وزيري عبدالمهدي فرض كرد. زيرا مسأله اصلي كه همان تقسيم قدرت   مي باشد هم چنان لاينحل باقي مانده است. با اين وجود معرفي عادل عبدالمهدي ضربه اي بود به استراتژي نوري المالكي براي حفظ پست نخست وزيري از طريق فرسايشي كردن روند گفتگوهاي تشكيل دولت. به احتمال زياد اصرار بيش از حد مالكي بر حفظ پست نخست وزيري، ائتلاف ملي عراق را به اين نتيجه رسانيده كه با معرفي عادل عبدالمهدي، نوري المالكي را از كانون گفتگوهاي تشكيل دولت خارج كند، گو اينكه اين ائتلاف هم بي ميل به ائتلاف با العراقيه براي تشكيل دولت نيست. مانع اصلي در راه اين ائتلاف گروههاي سني بعثي گراي العراقيه و برخي اعضاي جريان صدر و گروه بدر مي باشند كه نگران بازگشت بعثي ها مي باشند.
با معرفي عادل عبدالمهدي به عنوان نامزد ائتلاف ملي عراق براي پست نخست وزيري چند سناريو امكان تحقق دارند.

سناريوي اول: ائتلاف دو فهرست عمده شيعه با يكديگر يعني ائتلاف دولت قانون با ائتلاف ملي عراق. مهم ترين مانع بر سر راه اين ائتلاف اصرار و پافشاري نوري المالكي بر حفظ پست نخست وزيري است. ديدار جعفري با عبدالمهدي به تقويت موقعيت عبدالمهدي در داخل گروههاي سياسي ائتلاف ملي كمك كرده و اعلام حمايت حدود 40 نفر از نمايندگان پارلمان ائتلاف دولت قانون از نامزدي عبدالمهدي (در صورت صحت) دو اتفاق مهمي است كه مي تواند مالكي را به انصراف از سمت نخست وزيري متقاعد كند. كردها هم مشكلي در پيوستن به ائتلاف شيعيان ندارند. اما مشكل اصلي اين سناريو العراقيه است و سهمي كه بايد به آن داد. از يك طرف واضح است كه العراقيه به اين راحتي از حق خود براي حضور در دولت صرفنظر نخواهد كرد و از طرف ديگر سهم ندادن به العراقيه باعث سرخوردگي جريان هاي سني و بعثي در عراق شده    زمينه هاي بي ثباتي را تشديد خواهد كرد. چاره كار در اين سناريو تشكيل يك دولت فراگير ملي است كه شامل همه گروهها باشد. عملي شدن اين سناريو مستلزم آن است كه چهره هاي غيرجنجالي و مورد اجماع وارد كابينه شوند و خود اين اجماع مدت ها طول خواهد كشيد.

سنارويوي دوم: با اعلام نامزدي عبدالمهدي، انگيزه هاي دولت قانون براي امتياز دادن به العراقيه جهت ائتلاف تقويت مي شود به اين شرط كه مالكي پست نخست وزيري را حفظ كند. در اين صورت احتمال دارد فرمول پيشنهاد شده در مورد تشكيل چيزي شبيه شوراي امنيت ملي و رياست علاوي بر آن با تغييراتي عملي شود. هر چند آراي اين ائتلاف براي تشكيل دولت كافيست و نيازي به آراي كردها ندارد، اما مشكل در اين است كه همه نمايندگان ائتلاف دولت قانون با اين سناريو موافق نيستند و ممكن است در پارلمان با  نوري المالكي همراهی نکنند. مشکل دیگر این سناریو وضعیت کردها است. نوری المالکی و العراقيه بدليل گرايش هاي ملي گرايانه تمايلي به ائتلاف با كردها ندارند. اگر در سناريوي اول سني ها ناراضي مي شوند، در اين سناريو كردها حاشيه نشين شده و تمايلات استقلال طلبانه آنها در اقليم كردستان تقويت مي شود. در اين طرف هم احتمال دارد برخي گروههاي ائتلاف ملي عراق در صورت عدم مشاركت در دولت ، از تشكيل اقليم بصره در جنوب عراق سخن بگويند و اين موضوع به نفع العراقيه و دولت قانون نيست.

سناريوي سوم: ائتلاف فهرست العراقيه با ائتلاف ملي گزينه ديگري است كه ممكن است اتفاق افتد. پيشتر ائتلاف ملي عراق از لزوم مشاركت دادن العراقيه در دولت سخن گفته بود. در اين سناريو جلب آراي كردها براي تشكيل دولت ضروري مي باشد. هر چند شيعيان با كردها مشكل جدي ندارند، اما بعثي ها و سني هاي افراطي العراقيه احتمالاً با رياست جمهوري طالباني مخالفت كرده و خواهان اعطاي اين پست به العراقيه خواهند شد. اگر اين مشكل برطرف شود، احتمال دارد رياست جمهوري هم چنان در اختيار كردها بماند ، ولي رياست پارلمان به العراقيه داده شود. اما اين فرمول هم براي العراقيه راضي كننده نخواهد بود، زيرا اين فهرست خواهان سهم بيشتري در دولت و مخصوصاً در وزارت خانه هاي كليدي مثل وزارت كشور و نيروهاي امنيتي مي باشد. لذا مسأله اصلي در اين سناريو اين است كه چه پست هايي به العراقيه داده شود. اين سناريو الزاماً به نفع دولت قانون و نوري المالكي نيست، اما خطر دولت قانون براي ثبات و امنيت در عراق به مراتب كمتر است. بعبارت ديگر كنار گذاشتن دولت قانون از دولت نمي تواند آثار امنيتي منفي چنداني در عراق داشته باشد.
در هر يك از سه سناريو نيز چرخشي كردن پست نخست وزيري بعنوان يك راه حل مورد توجه بوده است. عراق تا حال چنين تجربه اي نداشته و معلوم نيست كسي كه دو سال اول نخست وزير مي شود تا چه حد راضي به كنار رفتن داوطلبانه از پست نخست وزيري باشد. اگر بخواهيم از منظر سناريو نويسي نگاه كنيم، آنچه در عمل رخ مي دهد تركيبي از اين سناريوهاست و اين تركيب تا حد زيادي بستگي به تعيين نخست وزير دارد. يعني اگر اين مشكل حل شود، برداشتن گام هاي بعدي خيلي دشوار نيست.