منابع تنش و تعارض در منطقه شامات: ماجراي جولان

يكي از كانونهاي اساسي بحران در خاورميانه، بلنديهاي معروف جولان است كه اكنون نزديك به چهل سال است به اشغال اسراييل درآمده و بسياري از محققان و حتي شهروندان عادي دراين انديشه اند كه آينده جولان چه خواهد شد. در همين ارتباط روز 28 آذر ماه سال 1388، ميزگردي با حضور آقاي سيدحسين موسوي، رياست سابق پژوهشكده مطالعات راهبردي، محمدعلي مهتدي كارشناس ارشد خاورميانه و حسين آجرلو محقق ژئوپليتيك خاورميانه و اسراييل برگزار شد كه در زير به خلاصه اي از بيانات آنها اشاره مي شود.

آغازگر اين مبحث آقاي محمد آجرلو بود. وي در تعريف ژئوپليتيك تصريح كرد، ژئوپليتيك يا سياست جغرافيايي، اثر محيط، اشكال، پديده هاي جغرافيايي چون شكل سرزمين، منابع و امكانات ارتباطي و انتقالي را بر تصميمات سياسي به ويژه در سطوح گسترده منطقه اي و جهاني را مورد مطالعه قرار مي دهد. در اين ارتباط ژئوپليتيك اسراييل را مي توان در دو سطح بين المللي و منطقه اي مورد بررسي قرار داد. در سطح بين المللي قرار گرفتن اسراييل در نقطه اي از جهان است كه كانون منازعات طولاني و عميق است. در سطح منطقه اي، داشتن بنادر مناسب كشتيراني، سواحل دريايي مديترانه، و هم پيمانان استراتژيك فرامنطقه اي اسراييل مورد بحث است. 
 

اسراييل از جنوب به دليل صحرايي بودن سرزمينش آسيب پذيريهاي فراواني دارد. اين مسئله در غرب اسراييل نيز به دلايل تراكم بالاي جمعيتي و وجود سواحل تكرار شده است. اما شمال اسراييل به دليل كوهستاني بودن، آسيب پذيري اين رژيم را به شدت كاهش داده است. بلنديهاي جولان از جمله استراتژيك ترين نقطه شمال اسراييل به شمار مي رود. بازدارندگي نخستين ويژگي جولان است. دسترسي به راههاي جنوبي جولان، حايل بودن بين سوريه و اسراييل و تسلط بر منابع آبي اين منطقه از ديگر ويژگيهاي جولان به شمار مي رود.
 

محمدعلي مهتدي: تنش در منطقه جولان ناشي از سياستهاي ناسيوناليستي اسراييل است. از سوي ديگر جولان اهميت استراتژيك ويژه اي براي اسراييل دارد. اين مسئله در زمان اشغال جولان يعني سال 1967 مهم ترين دليل اشغال به شمار مي رفت؛ اما امروزه موقعيت بلنديهاي جولان با توجه به پيشرفتهاي تكنولوژيك در حوزه جنگهاي هوايي و جنگهاي الكترونيك، ديگر صرفاً به خاطر موقعيت نظامي پر اهميت نيست، پس چرا اسراييل مي خواهد جولان را حفظ كند؟ به نظر مي رسد مسئله جولان و اهميت آن براي اسراييل بيش از هر مورد ديگري به منابع آب آن باز مي گردد. اكنون آب براي اسراييل يك ماده استراتژيك به شمار مي رود. اسراييل آماده است در قرن 21 به  خاطر آب وارد جنگهاي منطقه اي شود. در خود فلسطين اشغالي منابع آب بسيار كم است از اين رو اسراييل جولان را براي تأمين منابع آبي خود نگه خواهد داشت.
 

دكتر موسوي: به نظر مي رسد به دليل منافعي كه بلنديهاي جولان براي اسراييل دارد امكان خروج اين رژيم از جولان بسيار كاهش يافته است. اما نكته مهم اين است كه حضور اسراييل در جولان منافع سياسي را براي سوريه در پي دارد. بنابراين امر، سوريه هم رغبت چنداني براي بازگرداندن بلندي هاي جولان ندارد. اگر چه زماني كه مسئله صلح بين سوريه و اسراييل مطرح مي شود، نخستين نكته بازگشت به مرزهاست؛ همان مسئله اي كه براساس قطعنامه 242 و 338 شوراي امنيت مطرح شده است كه از آن به توافق نامه زمين در برابر صلح ياد مي شود. با اين وجود، به دليل آسيب پذيريهاي دولت بشار اسد كه از اقليت جامعه است، وجود مسئله جولان و باقي ماندن آن به عنوان يك نقطه براي منازعه مي تواند در تحكيم حضور دولت بر سر كار، موثر واقع شود.
 

دكتر نصري: منطقه اسراييل به چند دليل براي اسراييل مهم تلقي مي شود:
 

1 . نيروي انساني: كه مي تواند جمعيت سرباز، كارگر و شهروندان اسراييل را تأمين نمايد؛

2 . منابع آب: اسراييل از جولان دست بر نخواهد داشت چرا كه حيات خود را در گرو آب جولان مي بيند.

شكل گيري صنعت، كشت زمينهاي كشاورزي، رفاه و شهرنشيني همگي وابسته به آب مي باشند؛

3. اهميت استراتژيك: اسراييل به عنوان يك بازيگر آسيب پذير از سوي اعراب محاصره شده است، در اين ميان بلنديهاي جولان مي تواند منطقه قابل توجهي براي رهايي از محاصره اعراب خشمگين باشد.

جهت ارجاع دانشگاهی:
"منابع تنش و تعارض در منطقه شامات: ماجراي جولان "، پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه، 29 آذر ماه1388.