طالبان و دشواری های تشکیل امارت اسلامی افغانستان: منازعه بر سر قدرت و آغاز دوران ترور و وحشت

نویسنده: ویدا یاقوتی عضو گروه مسائل و سیاست در افغانستان و پاکستان (افپاک)

قبل از روی کار آمدن طالبان در افغانستان، شاهد دو سال تلاش ناموفق برای به ثمر نشستن مذاکرات دیپلماتیک با طالبان برای دستیابی به توافقی بر سر نحوة تقسیم قدرت در کابل بودیم. اما با ورود نیروهای طالبان به کابل، و تسلیم پایتخت از سوی دولت بدون هیچ گونه مقاومت و درگیری، گزینه توافق و مشارکت در قدرت را باید تا حد زیادی از دست رفته دانست. در واقع مقاومت و دفاع از کابل برای رئیس جمهور افغانستان از ابتدا نیز یک گزینه واقع بینانه نبود، زیرا، آگاهی از همان ضعف هایی که منجر به سقوط متوالی ولایات افغانستان در سراسر کشور شده بود، در پایتخت نیز وجود داشت. تسلیم بدون مقاومت کابل با در نظر گرفتن حضور گسترده پناهندگان مناطق دیگر در این شهر و اظهارات اشرف غنی توجیه کننده عدم مقاومت دولت باشد. و از طرفی رهبران طالبان نیز ترجیح می دادند شهری را که به زودی در اختیار خواهند داشت تخریب نکنند. آنها مایل بودند نشان دهند که روحیه ای مسالمت جو و مسئولیت پذیر دارند و به واسطة انتقال آرام قدرت، شایسته به رسمیت شناخته شدن بین المللی هستند.

پس از سقوط کابل، جهان هنوز از شوک سرعت فروپاشی رژیم غنی به طور کامل رهایی نیافته است. با ادامه تخلیه نیروهای آمریکایی و بین المللی و تلاش بسیاری از افغان ها برای عزیمت به کشورهای غربی، تشکیل دولت جدید در کابل سرعت بیشتری گرفته است. طالبان در حال رایزنی با همه ذینفعان برای تشکیل دولتی است که از طیف وسیعی از مردم افغانستان حمایت گسترده ای داشته باشد، دولتی که آنها می گویند "فراگیر" و "اسلامی" خواهد بود، اما این که در عمل به چه معناست یا ماهیت آن چگونه خواهد بود، هنوز مشخص نیست. حتی اگر رهبران طالبان و حامیان دولت، این انتقال قدرت را به عنوان یک انتقال آرام و مسالمت آمیز و اختلال موجود را یک اختلال حداقلی و یک روند طبیعی به عنوان (نقاهت پس از فروپاشی) تلقی کنند. اما، آنچه که امروز در افغانستان به پایان رسید، ۲۰ سال تلاش برای برقراری جمهوریت بود.

مبارزه نظامی طولانی طالبان برای بازپس گیری قدرت تا حد زیادی غیر متمرکز بوده، و اساسا تحت فرمان، فرماندهان منطقه ای و محلی بود. این فرماندهان به همراه آموزش های سنتی به نیروهای خود، نقش مهمی در تعیین معنای حکومت طالبان برای اکثر افغان ها خواهند داشت. نیروهایی که هیچکدام دانش و تخصص کافی برای حضور در عرصه سیاسی و تصمیم گیری های کلان ندارند. آنچه که به صراحت از سوی سخنگوی طالبان اعلام شده است. اصل بر (قانون شریعت) است. و هر آنچه که با این قانون مطابقت داشته باشد قابل پذیرش است. درک این وضعیت که قدرت یابی طالبان بر مبنای (النصر بالرعب) است میتواند ترسیم کننده آینده سیاسی افغانستان تحت حاکمیت طالبان باشد. بنابراین، تبدیل جمهوری اسلامی افغانستان به امارت اسلامی افغانستان منجر به تاسیس یک حکومت عمیقا سرکوبگر و خودکامه خواهد شد. حکومتی که از بدو ورود خود زنان افغانستان را به بهانه عدم کنترل کافی بر نیروهای خود، خانه نشین کرد.

طالبان پس از تسخیر کابل، عفو عمومی برای کارمندان دولت را اعلام کرد و متعهد شدند، که امنیت ساکنان کابل را تضمین کنند. در حالی که نشانه ها در ظاهر به قصد آنها برای ایجاد یک مکانیزم حکومتی که از حقوق اولیه بشر حمایت میکند، اشاره میکند، اما جهان عمیقا نسبت به طالبان تردید دارد بنابراین، مقاصد این گروه تا زمانی که در عمل مورد آزمایش قرار نگیرد، معنی چندانی نخواهد داشت. در حال حاضر گزارشهایی از برخورد طالبان علیه جامعه هزاره و اقلیت شیعه و همچنین تعقیب خانه به خانه کارمندانی که برای رژیم اشرف غنی و دولت های خارجی کار می کردند، خلاف آنچه که طالبان میگوید را نشان میدهد. با توجه به جهان بینی طالبان، تشکیل دولت فراگیر برای آنها یک چالش بزرگ خواهد بود، زیرا آنها باید ایدئولوژی خود را با الزامات فراگیری که در مورد آنها به طور عمومی صحبت می کنند، تنظیم کنند.

اینکه طالبان سرانجام در ایجاد ثبات نسبی در افغانستان موفق شود، در تسکین رنج های کنونی مردم افغانستان و یا بهبود آینده مبهمی که میلیون ها نفر با آن روبرو هستند، چندان مفید نخواهد بود. بارزترین جلوه وضعیت وخیم فعلی آنها حضور صدها هزار نفر از آوارگان داخلی ناامید و آن افغان هایی هستند که به دلایل سیاسی، اقتصادی و فرهنگی اکنون در فرودگاه کابل و گذرگاه های مرزی به دنبال خروج از وطنشان هستند. و در مقابل آنها کشورهایی که از سیل عظیم پناهدگان و ظهور مجدد تروریست مرزهای خود را دیوار کشیده اند. در بهترین حالت، ثبات ممکن است به تسهیل و تحویل کمک های بشردوستانه بین المللی منجر شود. اما در تحکیم قدرت، حاکمان طالبان دستاوردهای بسیاری را که طی دو دهه به دست آورده اند از مردم افغانستان خواهند گرفت. و در مقابل امارت اسلامی هرگز به دولت مشروع، فراگیر و مورد حمایت اکثریت مردم تبدیل نخواهد شد. به این ترتیب، هرگز یک جریان بنیادگرا نه قصد مشارکت در قدرت را دارد و نه جرات توسل به آرای عمومی را به خود خواهد داد. بنابراین، در افغانستان دولتی که مورد اجماع فراگیر باشد و توانایی نمایندگی حقوق همه جامعه افغانستان را داشته باشد، توسط طالبان تشکیل نخواهد شد. اکنون اگر برخی رایزنی های توسط طالبان با سیاستمداران افغان، از جمله حامد کرزی، گلبدین حکمتیار و عبدالله عبدالله انجام میشود. در واقع به عنوان اقدامی برای خرید زمان برای تحکیم قدرت و تأمین ۹.۵ میلیارد دلار ذخیره افغانستان در خارج از کشور تلقی می شود.

انفجار اخیر در فرودگاه کابل که داعش مسئولیت آن را بر عهده گرفت را میتوان رد این توجیهات و به عنوان نقطه عطف آغاز خشونت داخلی و تغییر روندهای آتی دانست. نکته بعدی که باید به آن توجه شود، شکل گیری مقاومت ها و اعتراضات ضد طالبان در برخی مناطق افغانستان است. اما با توجه به پویایی های ژئوپلیتیک منطقه ای برای پیش بینی اینکه آیا این مقاومت ها در برابر طالبان به نتیجه خواهد رسید گزاره مشخصی در دست نیست. اما آن چه روشن است این است که، دوره وحشت و ستیزهای داخلی در جامعه به دنبال تلاش قدرت مرکزی برای حذف مخالفان و دشمنان افزایش خواهد یافت. در میان گروه های ذینفع نیز بروز انشعاب ها و از میان رفتن وحدت بر سر قدرت چندان دور از ذهن نخواهد بود. با این وجود، با تشکیل دولت و پیشروی، اگر طالبان همه اقوام این کشور را نپذیرد، بی تردید خشونت و بی ثباتی که در چهار دهه گذشته افغانستان را به ویرانی کشانده است، ادامه خواهد یافت.

جهت ارجاع علمی: ویدا یاقوتی، « طالبان و دشواری های تشکیل امارت اسلامی افغانستان: منازعه بر سر قدرت و آغاز دوران ترور و وحشت»، تاریخ انتشار در سایت مرکز: 1400/6/6

https://www.cmess.ir/Page/View/2021-08-28/4855