ظرفیت آیت‌الله سیستانی در خاورمیانه پرآشوب
نویسنده: حمیدرضا اکبرپور، دکتری حقوق بینالملل عمومی و عضو گروه اقتصاد سیاسی تحریم
سابقه ورود انسان‌دوستانه به مناقشات و درگیری‌های سیاسی از سوی افراد ثالث، قدمتی به درازای تاریخ دارد. نمونه‌های متعددی طی نیم قرن گذشته وجود دارد که افرادی از صنف‌های متفاوت اما با انگیزه واحد به درون اختلافات رخنه کرده و با استفاده از مزیت موقعیت فرااجرایی خود، به کاهش یا حل اختلافات کمک کردند. جایگاه این افراد به واسطه فعالیتی که داشته و دارند، شانی والا را برای آنان در نزد طرفین درگیر به ارمغان می‌آورد. این طیف افراد از ورزشکارانی مانند دیدیه دروگبا ساحل عاجی را در برمی‌گیرد که زمینه‌ساز صلح در کشورش شد تا چهره‌های سینمایی نظیر جین فوندا که به دل آشوب ویتنام زد تا بتواند قدمی در راه صلح بردارد.
در این میان قشر مذهبی و نمایندگان آن، همواره جایگاه ویژه‌ای در این میدان داشته‌اند و البته بنا به سنت مذهبی، داعیه‌دار آن بوده‌اند. مصداق بارز این مساله پاپ ژان بیست و سوم بود که نقشی مهم در حل‌و‌فصل اختلاف ناشی از بحران موشکی کوبا ایفاء کرد. خاورمیانه نیز که خود بستر ادیان مختلف است، خالی از رهبران مذهبی صاحب نفوذ نیست. به ویژه نقش آیت‌الله سیستانی در عراق بیش از سایرین نمود دارد. ظرفیت عظیمی که ایدئولوژی غالب در عراق و سایر کشورهای این حوزه برای ایشان فراهم کرده است، بی‌نظیر است. علاوه بر این جایگاه معنوی و عرفی ایشان و عدم پیوند معنادار با ساختار قدرت، بر افزایش جایگاه راهبردی ایشان تاثیر بسزایی داشته است.
این نمونه را شاید با اندکی اغماض بتوان در نقش دستگاه سلطنتی انگلستان تداعی کرد. یعنی بر اساس شان تشریفاتی، اهمیت عرفی و ماهیت فراجرایی آن قابل قیاس دانست. بر همین اساس است که در طول نیم قرن گذشته، دستگاه سلطنتی انگلستان در مواقعی که نهاد نخست‌وزیری و برورکراسی اداری، اسیر مناسبات سیاسی شده‌اند و عملا به بن‌بست رسیده‌اند، نقش دستِ دیگری از بدن دیپلماسی را ایفا کرده است و در برهه‌های تاریخی مختلف توانسته است به ترمیم روابط با متحدان و یا تحکیم روابط با دول همسود در اقصی نقاط جهان کمک کند.
ایت‌الله سیستانی نیز با توجه به نفوذی که داشته و دارد به خوبی توانسته است در سه سطح، تاثیری شگرف بر مناسبات بینالمللی و داخلی بگذارد. در سطح بینالمللی، ایت‌الله سیستانی با اعلام جهادی که علیه گروه تروریستی داعش صادر کرد، همراهی و همگامی مرجعیت را با مجامع جهانی و به‌ویژه سازمان ملل متحد در زمینه مقابله با اقدامات تروریستی و برگرداندن ثبات به منطقه خاورمیانه، به خوبی نشان داد. در سطح روابط دولت و ملت و در زمینه اعتراضات عراقی‌ها به بی‌کفایتی دولت عراق، آیت‌الله با نقش میانجیگری که ایفاء کرد، توانست بدون دخالت در امور حکومتی اما در قامت یک نیروی غیردولتی به سیاست‌های دولت و دولتمردان، نقدهای جدی وارد کند. از سوی دیگر نیز با توجه به جایگاه ویژه در نزد آحاد جامعه عراق، از معترضان خواست که از تخریب اموال عمومی و دست یازیدن به خشونت جلوگیری کنند. در سطح روابط بین‌نژادی و مذاهب مختلف عراقی نیز آیت‌الله در نقش یک پیوند‌دهنده ظاهر شده است. اعلام حمایت از مسیحیان عراقی در دیدار با پاپ و حمایت تمام قد از ایزدی‌ها و فتوای بی‌مانندی که فرمودند "ایزدی ها امانتی بر گردن ما هستند"، از مصادیق بارز نگاه فراقومی-مذهبی ایشان است. این دیدگاه به اکراد و سنی‌ها به عنوان دو ضلع اصلی جریانات عراق نیز تسری یافته است تا آنجا که اهل تسنن را "جان شیعیان" نامیدند. نتیجه این نگاه کلان آیت‌الله سیستانی که بر پایه تساهل و تسامح دینی بنا شده است، زمینه‌های مشارکت تمام افراد اعم از شیعه و سنی و سکولار را در تمامی امور جامعه عراق تا حدود زیادی فراهم کرده است.
سطوح ذکر شده و نفوذ معنوی تعیین‌کننده در این لایه‌ها ناشی از پروسه‌ای است که شان روحانیت شیعی را حفظ کرده است و دامان آن را از حیطه مسائل اجرایی و مرتبط پالوده کرده است. نتیجه آن نیز این شده است که آیت‌الله سیستانی نه تنها قادر به ایفای نقشی متحد کننده و صلح‌آمیز میان آحاد جامعه و میانجیگر میان ملت و دولت می‌باشد بلکه در بعد بینالمللی نیز می‌توانند نقش فعالی را در عرصه صلح و تثبیت آن به ویژه در منطقه پرآشوبی همچون خاورمیانه ایفا کنند.
جهت ارجاع علمی: حمیدرضا اکبرپور، « ظرفیت آیت‌الله سیستانی در خاورمیانه پرآشوب»، تاریخ انتشار در سایت: 1400/3/ 8
نویسنده
حمید رضا اکبرپور
ژوهشگر مهمان در مرکز پژوهش های علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه می باشد. نامبرده دانش آموخته مقطع دکتری رشته حقوق بینالملل از دانشگاه دانشگاه آزاد است. حوزه مطالعاتی وی شامل سازمانهای بینالمللی و حقوق بشر است این پژوهشگر عضو پیوسته گروه مسائل خلیج فارس و عضو وابسته گروه های ملاحظات استراتژیک آمریکا و کشمکش و همکاری در خاورمیانه می باشد.