کارآمدی سیاست "صفر کردن" صدور نفت ایران

وزارت امور خارجه آمریکا در روز دوشنبه 2 اردیبهشت ماه بطور رسمی اعلام نمود که این کشور دیگر معافیت های صادر شده برای نفت ایران را که 6 ماه قبل جهت جلوگیری از تلاطم در بازار نفت  به 8 کشور اعطا کرده بود تمدید نخواهد کرد و از این پس هر کشور، شرکت و نهادی که از ایران نفت وارد کند مورد تحریم واشنگتن قرار خواهد گرفت. پرسشی که اکنون پیش می آید این است که آیا با این تصمیم صادرات نفت ایران به صفر خواهد رسید و اینکه اقدام جدید آمریکا چه تاثیری بر اقتصاد ایران خواهد داشت؟

برای پاسخ به این پرسش ها ابتدا باید شاخص های موثر در عرضه و تقاضای نفت و همچنین مولفه های سیاسی و روانی موثر بر معامله گران بازار انرژی را مد نظر قرار داد. در بخش تقاضا، میزان مصرف روزانه جهان از 99.6 میلیون بشکه در ربع آخر سال 2018 به 99.02 و 99.18 میلیون بشکه در یک چهارم اول و دوم سال 2019 کاهش می یابد. این درحالی است که میزان عرضه روزانه جهان از 101.1 میلیون بشکه در ربع آخر سال 2018 به 99.46 میلیون بشکه در یک چهارم اول سال 2019 کاهش یافته است. به عبارتی بازار جهانی نفت طبق تخمین اوپک توان تولید بالقوه حدود یک میلیون بشکه را در خود دارد.

از سوی دیگر و از منظر سیاسی، تنش های جاری داخلی در لیبی و ونزوئلا می تواند به عنوان شمشیر دو لبه برای میزان عرضه جهانی عمل کند. به این ترتیب که غلبه دولت حاکم مادورو در ونزوئلا می تواند هرچه بیشتر عرضه نفت بین المللی از سوی این بزرگترین دارنده منابع نفتی جهان را مختل نموده و در نتیجه هزینه تحریم نفت ایران را برای اقتصاد جهانی افزایش دهد. گسترش جنگ داخلی در لیبی نیز می تواند چنین نقشی بر قیمت جهانی ایفا نماید. در مقابل، سقوط دولت مادورو و پیروزی متحدین آمریکا در کاراکاس و کاهش تنش ها در لیبی می تواند با روانه نمودن نفت این کشورها به بازاهای جهانی هرچه بیشتر دست واشنگتن را برای تشدید تحریم های نفتی ایران باز نماید.

(طبق ارزیابی رویترز)، آمریکا با در نظر گرفتن این پیش فرض ها و ظرفیت مازاد تولید نفت موجود در بازار و همچنین حجم صادرات نفت ایران که بنابر آخرین اخبار قبل از اعلام عدم تمدید تحریم ها به حدود یک میلیون بشکه در روز رسیده بود، تصمیم به تحریم نفتی کامل ایران را اعلام نموده است. در این راستا، ایالات متحده برای به حداقل رساندن میزان شوک وارد شده به بازار ابتدا از حدود یک ماه پیش در محافل رسانه ای بصورت غیر رسمی از عدم تمدید معافیت ها سخن گفت تا اینکه 10 روز قبل از اتمام مهلت معافیت ها، خاتمه آنها را بصورت رسمی اعلام نمود.

در مرحله بعد که احتمالا کمی بیشتر به طول خواهد انجامید، واشنگتن از 12 اردیبهشت برای صادرات نفت ایران با همان ظرفیت یک میلیون بشکه مانعی ایجاد نخواهد کرد به نحوی که بازار هیچ گونه کمبودی را احساس ننماید. این سیاست باعث خواهد شد که قیمت ها پس از پشت سرگذاشتن شوک اولیه و به ثبات رسیدن به سمت کاهش تمایل پیدا کند. این کاهش چنانکه رقبای منطقه ای ایران مانند عربستان و عراق خارج از توافق اوپک به تولید خود بیفزایند، شیب بیشتری نیز خواهد یافت و احتمالا به زیر 70 دلار سقوط خواهد کرد و حتی ممکن است بیشتر هم ادامه یابد.

بر مبنای آنچه آمریکایی ها انتظار دارند در این مدت ایران تلاش خواهد کرد که از راه های غیر رسمی نفت خود را روانه بازار نماید و آنها نیز در روزها و هفته های نخستین برای مهار شوک بازار و همچنین برای شناسایی روزنه های دور زدن تحریم ها، چشم های خود را بر روی تلاش های ایران خواهد بست. نفت ارسالی از سوی ایران به بازارهای جهانی هرچه بیشتر به افزایش حجم مازاد بازار کمک خواهد نمود و قیمت ها را هرچه بیشتر تحت تاثیر قرار خواهد داد.

در این شرایط، ایران برای آنکه بتواند حجم بیشتری نفت بفروشد احتمالا شروع به دادن تخفیف های بیشتر خواهد نمود. علاوه بر آن با تقبل هزینه های بیمه و حمل و نقل و همچنین انتقال پول به داخل کشور هرچه بیشتر بر هزینه تمام شده خود خواهد افزود. به مرور زمان که حساسیت های بازار نفت در مورد نفت ایران فروکش نمود و بازار به فقدان رسمی نفت ایران عادت کرد، آمریکا شروع به بستن روزنه های دور زدن تحریم ها کرده و حجم فروش نفت ایران را کم می کند.

این راهکار از یک سو موجب افزایش ضریب ریسک خرید نفت ایران، هزینه های انتقال مانند کشتی و بیمه می گردد و از سوی دیگر سبب می شود که خریداران تخفیف های بیشتر را از شرکت ملی نفت ایران مطالبه نمایند. این شرایط باعث خواهد شد که هزینه های سربار صادرات نفت ایران به صورت تصاعدی افزایش یابد. در این شرایطی آمریکا انتظار دارد صادرات فیزیکی نفت ایران از حدود یک ماه دیگر به سطح 750 تا 500 هزار بشکه در روز قرار بگیرد که در این شرایط عملا در آمد واقعی نفت بسیار کمتر از این مقدار خواهد بود.

بنابراین در شرایطی که احتمالا ایران تلاش خواهد کرد صادرات فیزیکی خود را در حدود 500 هزار بشکه حفظ نماید، آمریکایی ها چندان جدیتی برای صفر کردن آن از خود نشان نخواهند داد. چون احتمالا مجموع عایدی از فروش نفت که به دست فروشندگان خواهد رسید بسیار کمتر از500 هزار بشکه خواهد بود، در حالی که بازار وجود 500 هزار بشکه را احساس خواهد کرد.

بهروز نامداری، عضو گروه امنیت انرژی