تمرکز نشر وزارت خارجه بر "تاریخ کاربردی" و "جغرافیای اثر بخش"

یکی از وظایف اصلی وزارت امور خارجه آگاهی دادن به افکار عمومی داخلی برای فهم بهتر روندهای اقتصادی، سیاسی و اجتمایی حاکم در سطح بین المللی است. اکنون کشورمان در شرایط ویژه ای قرار دارد. از یک سو، در وسط حرکت های افراط گرایی و تروریسم قرار دارد که این منجر به واکنش طبیعی کشور برای حفظ ثبات و امنیت خود در قالب پیشگیری از تهدیدات می شود.

از سوی دیگر، همین واکنش توسط رقبا و دشمنان منطقه ای و فرامنطقه ای به عنوان گسترش نقش منطقه ای و به هم خوردن به اصطلاح توازن قوا به نفع ایران و شکل گیری یک "معمای امنیتی" برای دیگران شده است. این امرخود توجیه جدید ترامپ برای تشدید فشار سیاسی و تحمیل تحریم های اقتصادی جدید بر روی کشورمان با هدف تامین منافع متحدان منطقه ای آمریکا می باشد.

بر این مبنا، موضوع ثبات و امنیت، تنوع اقتصادی استراتژیک و اتکا به خود موضوعیت بیشتری در حوزه سیاست خارجی و به تبع بخش انتشارات وزارت امور خارجه قرار می گیرند. به واقع، در تاریخ معاصر ایران کم نظیر است که موضوعات امنیت ملی و ادغام اقتصادی منطقه ای، رویکردها و پویایی های سیاست داخلی کشورمان را تحت تاثیر قرار دهند.

حاصل این تحول، توجه بیشتر به اهمیت و ارزش موضوع اتصال منطقه ای و تقویت روابط دو جانبه یا سه جانبه در قالب یک "چندجانبه گرایی" منطقه ای است. عصر جهانی شدن و چندجانبه گرایی جهانی با محوریت ارزش بهم پیوستگی اقتصاد جهانی تنها برای قدرت های بزرگ و شرکت های چندملیتی منفعت داشته و نتایج آن از یک کشور به کشور دیگر متفائت بوده به گونه ای که اکنون وارد عصر "فراجهانی شدن" شده ایم که به نوعی یک نگاه انتقادی به منفعت-محوری دارد و نتیجه آن ظهورتدریجی پوپولیسم (توده گرایی) در جهان است.

در این شرایط تمرکز انتشارات وزارت خارجه بر پژوهش هایی اهمیت می یابد که به ارزش پویایی های منطقه گرایی توجه بیشتری می کنند. برای رسیدن به این هدف دو عنصر محوری حائز اهمیت می شوند: نخست، "تاریخ کاربردی" و دوم "جغرافیایی اثر بخش". برای فهم بهتر ژئوپلتیک محلی و چگونگی اتصال اقتصادی نیاز به فهم کاربردی تاریخ روابط دو جانبه کشورها داریم. یعنی رجوع به تاریخ برای تبیین روندهای شکل گیری سیاستگذاری در زمان حال حائز اهمیت است. به عنوان نمونه، اگر برنامه هسته ای ایران یک چارچوب تاریخی 50 ساله نداشت، مطمئنا روند مذاکرات هسته ای ایران و پذیرش آن از سوی قدرت های بزرگ در آن زمان متفاوت بود. همینگونه اگر حضور منطقه ای ایران ریشه تاریخی و بستر ایدئولوژیک نداشت، درجه اثربخشی ژئوپلتیک کشورمان در شرایط بحرانی فعلی منطقه مثلا شکست داعش در عراق یا حفظ نظام سیاسی سوریه به عنوان یک دولت دوست در جهان عرب متفاوت بود. یا این روزها، صحبت از تشکیل یک "ناتوی عربی" است. ولی اگر موضوع را در قالب تاریخ کاربردی ببینیم در می یابیم که اعراب محافظه کار منطقه در طول دهه های گذشته، البته غیر از ائتلاف دفع حمله کویت، هیچپگاه یک ائتلاف موفق و پایدار نداشته اند.

دوم، تمرکز بر جغرافیای اثر بخش است. کشورمان نقطه اتصال زیر سیستم های مختلف منطقه ای و امنیت انرژی بین المللی است. امری که در مطالعات روابط بین الملل به عنوان "ژئوپلتیک انتقادی" یاد می شود و فراتر از اهمیت فیزیکی سرزمینی، موانع طبیعی، دریاها و غیره است. اثر بخشی جغرافیایی همزمان بر عوامل انسانی و اجتمایی و ارزش دادن به اتصال تمدنی برای افزایش اعیار قدرت ملی کشور توجه می کند.

بر این مبنا، هدف اصلی پژوهش های حوزه سیاست خارجی باید متمرکز بر این موضوع باشد که ویژگی های تاریخی و جغرافیایی روابط ایران در حوزه همسایگی به گونه ای است که بهتر است رویکردهای سیاست خارجی کشورمان بر چند اصل کلان تکیه کرده و سایر ابعاد روابط اقتصادی و سیاسی-امنیتی بر مبنای ویژگی های ژئوپلتیک محلی و روابط دوجانبه و چند جانبه تقویت و عملیاتی گردد.