تاثیر سیاست تحریم نفتی ترامپ بر مشتریان نفت ایران

 روز 2 ارديبهشت 1398 مايك پومپئو وزير امور خارجه امريكا اعلام كرد از دوم ماه مي 2019 " رژيم واردات صفر"  بر عليه ايران اجرايي مي شود و هشدار داد كه نقض اين تحريم ها توسط واردكنندگان نفت ايران اعمال تحريم هاي يكجانبه از سوي امريكا را به همراه خواهد داشت. اين تصميم تعجب تعداد زيادي از ناظران بازار را در پي داشت، به ويژه با توجه به اين مهم كه آخرين گزارش اداره اطلاعات انرژِي امريكا  نسبت به عدم تمديد معافيت نفتي ايران و تاثير آن بر قيمت هاي جهاني نفت هشدار داده بود.

گزارش هاي اداره اطلاعات انرژي امريكا به طور سنتي نقش مهمي در سياست هاي نفتي كاخ سفيد داشته است. مشتريان اصلي نفت ایران از جمله چین و ترکیه نيز به اين تصميم اعتراض كرده ند. هند هم اعلام کرده که موضوع را محاسبه و بر اساس منافع خود تصمیم گیری خواهد کرد. اما به نظر مي رسد هدف اصلي ترامپ از اتخاذ اين تصميم نه تنها تاثیرگذاری منفی بر اقتصاد ايران، بلکه تاثیرگذاری بر مصرف كنندگان نفت ايران نيز مي باشد. چون علاوه بر زيان اقتصادي ناشي از اين تصميم اين كشورها يا با  مسائل سياسي داخلي و ژئوپليتيكي مواجهند و يا در حال جنگ تجاري با امريكا به سر مي برند.

در دنياي روابط اقتصادي پيچيده و متقابل بين كشورها اتخاذ رويكرد هاي سياسي تهاجمي از اين دست با شعار اقدامي در جهت كمك به حفظ صلح در  منطقه و جهان كه به طور مستقيم اقتصاد كشورها و به ويژه در مورد كالاي استراتژيكي مثل نفت را نشانه مي رود، هيچ كمكي به صلح جهاني نمي كند. چون تنها يك كشور واحد را نيز هدف قرار نمي دهد، بلكه مصرف كنندگان نيز به نوعي  قرباني مي شوند.

 با وجود آنكه قيمت هاي نفت نسبت به شوك هاي عرضه حساسيت قبل را به دليل تغيير در معادلات بازار نفت پس از ورود متغير هاي تاثيرگذاري مثل  انقلاب شيل هاي نفتي در امريكا ندارد، اما هنوز عوامل بنيادين بازار مثل ميزان ظرفيت مازاد توليد فاكتور تعيين كننده اي در قيمت هاي نفت است. حتي اگر با توجه به ترديدهايي كه در مورد ميزان ظرفيت مازاد توليد عربستان و امارات متحده عربي وجود دارد و امريكا با اتكاي بر آن معافيت واردات نفت ايران را خاتمه داده است، استفاده از ظرفيت مازاد توليد  2/2 ميليون بشكه اي عربستان باعث كاهش ظرفيت مازاد توليد 3/3 ميليون بشكه اي در روز اوپك مي شود و فشار رو به بالايي را بر قيمت هاي نفت وارد مي كند.

 آژانس بین‌المللی انرژی برآورد کرده که اوپک حدود 3/3 میلیون بشکه در روز ظرفیت تولید مازاد دارد که 2/2 میلیون بشکه در روز از آن متعلق به عربستان سعودی است. اگر آمریکا موفق شود صادرات نفت ایران را از طریق تحریم‌هایش به صفر برساند، این میزان ظرفیت تولید مازاد برای جبران حدود 2/1 میلیون بشکه در روز صادرات ایران کاملاً کافی خواهد بود. اما نكته اي كه در اينجا مغفول مانده است اين ست كه اولا افزايش توليد عربستان پس از گذشت چندماه اتفاق مي افتد و دوم اينكه تا چه زماني تداوم خواهد داشت.

ترديد در مورد آمار متورم و غير واقعي ميزان ذخاير نفتي و ميزان توليد و ظرفيت مازاد توليد عربستان سالهاست كه ذهن كارشناسان و ناظران نفتي را مشغول كرده است و عملا هم عربستان هنوز نتوانسته به طور قطع توانايي خود براي توليد اين مقدار نفت مازاد را ثابت كند. بلومبرگ در گزارشي به نقل از منابع اگاه  اعلام كرد عربستان در کوتاه‌مدت قادر به افزایش یک میلیون بشکه و امارات نیز ۵۰۰ هزار بشکه نفت به تولید خود است. از سوي ديگر به باور كارشناسان امكان به صفر رساندن صادرات نفت ايران تقريبا صفر است. بايد توجه داشت كه با وجود افزايش توليد قابل توجه امريكا بعد از انقلاب شيل هاي نفتي هنوز جغرافياي تقاضا بسيار گسترده تر از جغرافياي عرضه است و علاوه بر آن تعداد كشورهاي در حال توسعه اي كه براي ارتقاي رفاه و بهبود استانداردهاي زندگي جمعيت رو به افزايش خود تلاش مي كنند رو به افزايش است و نفت همچنان اصلي ترين منبع رشد و توسعه اقتصادي است.  

 نكته قابل تامل ديگر اينست كه عربستان و امارات در زمره مدافعان اصلي قرارداد كاهش توليد اوپك و غير اوپك هستند. هر گونه افزايش توليد يكجانبه در اثر فشار امريكا از يك سو وجهه توليد كنندگان اوپك در معدود قراردادهاي همكاري با توليد كنندگان غير اوپك مثل روسيه را خدشه دار مي كند و از سوي ديگر ادعاي عربستان و ديگر توليدكنندگان مبني بر غير سياسي بودن تصميم هاي اتخاذ شده در اوپك را  زير سوال مي برد.

تا قبل از اين قرارداد همكاري توليد كنندگان غير اوپك در زير چتر سياست هاي اوپك در تنظيم بازار منافع زيادي را به دست مي آورند. چون تنها ابزار اوپك براي كنترل بازار كاهش و افزايش توليد بسته به شرايط قيمت ها و ميزان ذخيره سازي هاي نفت است و معمولا در هنگام اتخاذ سياست كاهش توليد سهم توليد اعضاي اين سازمان به نفع توليد كنندگان غير اوپك از دست مي رفت.  

بر اساس اين قرارداد توليد كنندگان غير اوپك نيز در تنظيم و كنترل بازار مشاركت دارند. پوتين  رئيس جمهور روسيه در اين رابطه اعلام كرد: "كه اميدواريم عربستان به درخواست دونالد ترامپ براي افزايش توليد نفت خود با هدف جبران كاهش توليد نفت ايران در پي عدم تمديد معافيت ها پاسخ مثبت ندهد. ما در چارچوب توافق نفتي اوپك و غير اوپك داراي يك توافق هستيم و بدان پايبنديم."

بايد اين واقعيت را پذيرفت كه وزن نيروها و بازيگران تاثير گذار در بازارهاي نفت تغيير كرده و نياز به سازوكارهاي جديدي دارد و  اين مهم بر ضرورت عمل به تعهدات و حفظ همكاري هاي بين المللي براي حفظ توازن در بازارهاي نفت مي افزايد. از اينرو اعتماد سازي بر اساس فاكتورهاي اقتصادي موثر در بازارهاي نفت و سياست زدايي در اين بخش بهتر مي تواند تعامل در محيط جديد با متغيرهاي متعدد بازارهاي نفت را ممكن سازد.

 تشديد تحريم نفتي ايران اهداف ديگري را نيز در بر مي گيرد و مشتريان نفتي ايران نيز به نوعي تاوان پس مي دهند. هر كدام از مشتريان اصلي نفت خام ايران در شرايطي به سر مي برند كه تصميم گيري در اين رابطه را براي تداوم و يا عدم تداوم واردات نفت ايران را براي آنها سخت كرده است. چين واكنش تندي نسبت به تصميم امريكا براي لغو معافيت هاي نفتي نشان داد. سخنگوی وزارت امور خارجه چین گفت دولت چین مخالف تحریم‌هاست و از آمریکا خواست به خواسته ها و نگرانی های چین احترام بگذارد و اقدامی در جهت زیرپاگذاشتن این خواسته ها انجام ندهد.

چين در حال حاضر در حال انجام مذاكرات با امريكا براي پايان دادن به جنگ تجاري بين پكن و واشنگتن است. تنشي كه باعث كاهش رشد اقتصادي اين كشور شده و پيامدهايي را براي اقتصادي اين كشور به همراه داشته است. به باور بسياري از كارشناسان تحريم نفتي ايران اهرمي براي افزايش فشار بر چين نيز به حساب مي آيد. نفت موتور توسعه اقتصادي است و اهرم نفتي مي تواند آزار دهنده باشد. تحريم نفتي ونزوئلا و ايران وابستگي بيشتر به نفت خام عربستان وروسيه را در پي خواهد داشت و بر خلاف سياست اين كشور براي متنوع سازي مبادي عرضه خود است.

نكته قابل تاملي كه در اين بين وجود دارد اينست كه شركت هاي چيني كه از ايران نفت وارد مي كنند از امريكا ال ان جي وارد مي كنند و در صورتي كه چين نخواهد به تحريم امريكا راي مثبت بدهد در واقع امريكا مشتريان ال ان جي خود را تحريم خواهد كرد.  از سوي ديگر از منظر سياسي نيز براي چين آسان نيست كه امريكا در روابط تجاري اش با ديگر كشورها اعمال نفوذ كرده و به صورت يكجانبه تصميم بگيرد در حالي كه برجام همچنان پا برجاست و ايران به آن متعهد مانده است.

 دولت هند نيز در حال برگزاري انتخابات است. انتخابات هند طی هفت مرحله برگزار می‌شود و در تاریخ ۱۹ می 2019 به پایان خواهد رسید. این انتخابات رفراندومی در مورد عملکرد پنج ساله دولت نارندرا مودی  نخست وزير فعلي اين كشور تلقی مي شود . قيمت هاي نفت نقش مهمي در شرايط اقتصادي اين كشور در حال توسعه دارد. مؤسسه بین‌المللی اعتبارسنجی کی. اِی‌ .آر.  ای در یک گزارش ارزیابی دقیق تأثیر عدم تمدید معافیت از تحریم‌های ایران نوشت از آنجایی که کسری تجاری و کسری بودجه هند تحت تأثیر بالا رفتن قیمت سوخت افزایش خواهد یافت، نرخ ارز این کشور اولین جایی است که در معرض آسیب قرار خواهد گرفت.

برای هند که وابسته به واردات نفت است، قیمت بالاتر نفت به تضعیف ارزش روپیه در برابر ارزهاي ديگر،  افزايش نرخ تورم، عدم کاهش نرخ بهره و کسری بودجه می‌شود. درمندرا پرادهان وزیر نفت هند در واکنش به عدم تمدید معافیت ها از تحریم نفتی آمریکا علیه ایران گفت هند برای جبران از دست دادن نفت ایران نفت بیشتری از سایر تولیدکنندگان دریافت خواهد کرد و هند طرح حساب شده ای را برای عرضه کافی نفت به پالایشگاه های این کشور تهیه کرده است.

مخالفان داخلی دولت مودي را به علت  نرخ بالای بیکاری و فشارهای اقتصادي  وارده بر کشاورزان مورد انتقاد قرار می‌دهند. جیرام رامش  عضو حزب کنگره ملی هند در پارلمان این کشور عدم تمديد معافيت نفتي براي هند را به بي كفايتي دولت مودي مرتبط كرد . وي گفت: "امروز از هند خواسته شده تا تجارت نفتی با ایران را متوقف کنیم و مسیر تعاملات اقتصادی خود را تغییر دهیم. حزب کنگره ملی و کشور هند نمی‌تواند این موضوع را بپذیرند. هرگونه افزایش قیمت نفت خام جهانی بر واردات نفت هند و مسائل تجاری این کشور اثرگذار خواهد بود. تحریم‌های آمریکا به افزایش بیشتر قیمت سوخت در این کشور منجر خواهد شد. این اتفاق حمله به حاکمیت سیاسی ما است. اینکه ما از کجا نفت بخریم مسئله‌ای نیست که آمریکا بتواند آن را تعیین کند. این موضوعی است که باید توسط دولت هند مشخص شده و در خصوص آن تصمیم‌گیری شود."

 از سوي ديگر هند در بندر چابهار ايران سرمايه گذاري هايي را در دست اقدام دارد و امیدوار است به همکاری خود با ایران در بندر چابهار ادامه دهد. قرار است از طریق این بندر کالاهای هندی به افغانستان فرستاده شوند. تصميم ترامپ براي توقف معافيت هاي نفتي مي تواند آينده روابط تجاري ايران و هند در اين منطقه را باابهاماتي مواجه كند.

طبق جدیدترین آمار شرکت ملی نفت کره، کره جنوبی ۸.۴۴ میلیون بشکه نفت ایران را در فوریه دریافت کرد. اين كشور به واردات ميعانات گازي ايران وابسته است و پيدا كردن اين محصول با مشخصات كيفي مشابه براي اين كشور سخت است. كاهش عرضه ميعانات گازي ايران مي تواند بازار اين محصول را تحت تاثير خود قرار دهد.  با اين حال کره جنوبی اعلام کرد سئول قصد دارد راه‌هایی را برای متقاعد کردن آمریکا برای تجدیدنظر در تمدید معافیت‌ها برای واردات نفت ایران پیدا کند.

تركيه ديگر مشتري نفت خام ايران است كه واكنش تندي نسبت به تصميم امريكا مبني بر توقف معافيتهاي نفتي نشان داده است. مولود چاووش اوغلو وزیر امور خارجه ترکیه در آنکارا اعلام کرد: نفت ایران ارزان نیست، اما یک تفاوت عمده با بهای نفت خام عربستان سعودی و امارات عربی متحده وجود دارد. او همچنین گفت: آمریکا در حال اتخاذ یک تصمیم است و می خواهد همه کشورها به آن پایبند باشند. چرا ما باید این بها را بپردازیم؟

به غير از مباحث سياسي و موضع گيري هاي مقامات تركيه عليه امريكا و عدم تمايل تركيه به واردات بيشتر نفت از عربستان پس از قتل خاشقچي روزنامه نگار اهل سعودي واشينگتن تايمز در سفارت عربستان در تركيه اين كشور با دو مشکل اساسی روبرو است: اول، مناسب ترین نفت برای پالایشگاه تو پراس ترکیه نفت ایران است. نفت سایر توليدكنندگان به معنی پالایش بیشتر و هزینه بالا تر است. دوم، به خاطر مسائل ژئوپلیتیکی انتقال نفت ایران ارزان تر است.

عراق نيز از ايران گاز وارد مي كند و به نظر نمي رسد تحت تاثير اين تحريم امريكا قرار گيرد. رزاق محیبس عضو کمیته انرژی پارلمان عراق در واکنش به اقدام آمریکا در تمدید نکردن معافیت‌های تحریمی کشورهای وارد کننده نفت ایران گفت: تحریم‌های یکجانبه آمریکا برای عراق الزام‌آور نیست، چون حوزه انرژی عراق ارتباط بزرگی با صادرات گاز ایران دارد. عراق روزانه 28 میلیون متر مکعب گاز وارد می‌کند.

 نكته قابل تامل ديگر تاثير اين تحريم ها بر بازارهاي نفت و افزايش قيمت بنزين درامريكاست. بر اساس گزارش اداره اطلاعات انرژی آمریکا طی هفته اول ژانویه سال جاری میانگین قیمت خرده فروشی بنزین 2.24 دلار در هر گالن در آمریکا بود، تا اواسط آوریل قیمت بنزین تا 2.83 دلار در هر گالن بالا رفت، یعنی یک افزایش 26 درصدی داشت. به نظر مي رسد ترامپ يا بر روي حافظه كوتاه مدت مردم امريكا حساب كرده  و تصور مي كند در صورتي كه بتواند قيمت هاي بنزين را براي تابستان سال آينده پايين نگاه دارد، نگراني از منظر پيامدهاي سياسي منفي قيمت هاي بالاي بنزين نخواهد داشت. يا اينكه پيش بيني مي كند تاثير لغو معافيتهاي واردات نفت از ايران كوتاه مدت است و با فشار بر عربستان و امارات ميتواند آن را كنترل كند و شايد خود نيز باور ندارد كه مي تواند صادرات نفت ايران را تا حدي پايين بياورد كه بازارهاي جهاني را تحت تاثير قرار دهد.

همان طور كه اشاره شد در سالهاي اخير متغيرهاي متعددي وارد بازارهاي نفت شده كه بر معادلات بازارهاي جهاني نفت و در نتيجه قيمتهاي نفت تاثير به سزايي دارد. محيط جديد بازارهاي نفت نياز به همكاري و تعامل بيشتر بين توليد كنندگان و مصرف كنندگان و ديگر بازيگران مهم دارد. اتخاذ رويكردهاي سياسي خصمانه بر عليه  توسعه صنعت نفت و صادرات بزرگترين توليد كننده نفت و گاز جهان نه تنها به صلح جهاني كمكي نمي كند بلكه مصرف كننندگان بزرگي مثل چين و هند را نيز تحت تاثير خود قرار مي دهد و امنيت انرژِي جهان را  تهديد مي كند.

مریم پاشنگ، مدیر گروه امنیت انرژی