ایران و توازن قوای در حال ظهور منطقه‌ای

استراتژی سیاست خارجی ایران برای تقویت جایگاه خود در توازن قوای منطقه ای چیست و چگونه در روند زمان دچار تکامل و سازگاری با محیط منطقه ای شده است؟ دریابان علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران می گوید: " رویکرد منفی دیگران، نه به دلیل ماهیت تهدید آمیز فعالیت های هسته ای، موشکی و منطقه ای، بلکه به دلیل مخالفت آنها با قدرتمند شدن ایران است...بر این مبنا تنها با تولید قدرت در حوزه های سخت و نرم [در منطقه] می توان به امنیت ملی و پایدار دست یافت." به واقع، از نگاه نخبگان سیاسی-امنیتی ایران یک رابطه مستقیم بین تقویت قدرت ملی ایران و حفظ جایگاه این کشور در توازن قوای منطقه ای وجود دارد. این مسئله هم به لحاظ بهره برداری از امتیاز ژئوپلتیک ایران در قالب ادغام اقتصادی ایران با منطقه و هم به لحاظ دفع تهدیدات متقارن و نامتقارن جاری برای امنیت ملی حائز اهمیت می شود. تهدیدات متقارن به آمریکا، اسرائیل و اخیرا فعالیت های عربستان سعودی علیه ایران در منطقه مربوط می شوند. تهدیدات نامتقارن هم به فعالیت های داعش و شبکه های تروریستی وابسته به القاعده در اطراف مرزهای ایران می شوند که خطرات جدی برای امنیت ملی کشور به همراه دارند.

در این چارچوب، هرچند تمایل به تقویت "همکاری های منطقه ای" همواره در استراتژی سیاست خارجی ایران قوی بوده، اما همزمان نیاز داشته تا با اصل ثابت دیگر سیاست خارجی ایران یعنی "بازدارندگی تهدید از منطقه" (به شکل سخت و نرم) به نوعی تعادل برسد. همین مسئله سبب شده تا حضور ایران در منطقه از سوی رقبای ژئوپلتیک این کشور در سطح منطقه ای و فرامنطقه ای "گسترش خواهانه" تلقی شود. این در حالی است که ایران حضور منطقه ای را بیشتر در قالب دفع "مشکلات منطقه ای" و برای افزایش "امنیت نسبی" خود ضروری می داند. همچنین ایران معتقد است که افزایش اتصال منطقه ای به رشد اقتصادی این کشور کمک می کند که همین خود لازمه ایفای نقش فعال سیاسی در محیط ژئوپلتیک خود است. ظهور داعش و اکنون شکل گیری ائتلاف ضد ایرانی در منطقه با هدایت سعودی ها و اسرائیلی ها، که با خروج ترامپ از برجام ابعاد جدیدی یافته، سبب شده تا کفه ترازو در استراتژی سیاست خارجی ایران به نفع موضوع بازدارندگی سنگین تر شود. بعد از انقلاب اسلامی، چگونگی حفظ جایگاه ایران در توازن قوای منطقه ای به سه شکل مطرح شده است: نخست، "ایران به عنوان قوی ترین کشور منطقه." دوم، "ساختن ایران در یک منطقه قوی" و سوم، "شکل گیری یک ایران قوی از درون."

ادامه مطلب به زبان انگلیسی در مرکز مطالعات الجزیره

منبع: مرکز مطالعات الجزیره، 9 سپتامبر 2018