معادله پوتین و ترامپ در هلسینکی
اخیرا هلسینکی شاهد ملاقات ولادیمیر پوتین و دونالد ترامپ، روسای جمهور روسیه و آمریکا برای بررسی روابط دو جانبه و مسائل جهانی بین دو كشور بود. پیش از این، سران دو كشور در حاشیه نشست "گروه ۲۰" در شهر هامبورگ آلمان و همچنین نشست "سازمان آسیا و اقیانوسیه" در ویتنام با یکدیگر دیدار کرده بودند. اما رهبران دو كشور معتقد بودند كه لازم است دو طرف بطور مستقل و دو جانبه در مورد مسائل جهانی و مشكلات موجود بین طرفین مذاکره كنند. بر همین مبنا، بسیاری از تحلیل گران، نتایج این نشست بر معادلات جاری منطقه ای و جهانی را بسیار با اهمیت تلقی می كردند. اما یك نگاه دقیق تر نشان می دهد كه روسیه و آمریكا همچنان از دستیابی به نوعی تفاهم مشترك در مسائل جاری بسیار دور هستند.
دیدار هلسینكی درست پس از پایان جام جهانی فوتبال و میزبانی خوب روسیه و ارائه یك چهره خوب و معقول بین المللی از این كشور انجام شد. در روند برگزاری این جام، مسكو شاهد رفت و آمدهای مقامات و نمایندگان برخی از کشورهای جهان از جمله فرانسه، ایران، فلسطین، اردن، قطر، سودان، کرواسی و رژیم اسرائیل بود. قبل از دیدار سران دو كشور بسیاری از رسانه های جهان به امكان توافق دو كشور در مسائل جاری متمركز بودند. در ایران هم، این دیدار تحت تاثیر حاشیه های ناشی از معامله احتمالی روسیه با آمریكا به ضرر منافع ایران قرار گرفت.
در مورد موضوعات مورد علاقه طرفین گمانه زنی های فراوانی مطرح شده است. اما در مجموع، مسائل مورد علاقه طرفین را می توان در قالب هشت موضوع دسته بندی كرد. نخست، بحران سوریه، به ویژه آینده سیاسی این كشور و حضور نظامی ایران. دوم، مسئله ایران كه شامل موضوع تحریم های جدید آمریكا و عواقب خروج آمریکا از برجام می شود. سوم، بحران اوكراین كه شامل الحاق شبه جزیره کریمه به روسیه و مسئله صلح در مناطق شرقی دونباس و دونتکس در اوكراین. سوم، روابط دو جانبه روسیه و آمریکا، به ویژه مسئله دخالت احتمالی روسیه در انتخابات سال ۲۰۱۶ آمریکا و تحریم ها علیه روسیه. چهارم، مسئله كره شمالی و موضوع خلع سلاح در شبه جزیره كره. پنجم، موضوع صلح فلسطین و اعلام پایتختی قدس شریف بعنوان پایتخت رژیم صیهونیستی. ششم، موضوع ناتو و هشدار روسیه در مورد عضویت احتمالی اوکراین و گرجستان در این سازمان و نهایتا هشتم، موضوع افغانستان و مبارزه با تروریسم و بحث در مورد روابط احتمالی روسیه با طالبان.
با پایان این مذاكرات حدود پنج ساعته در پشت در های بسته، طرفین در مصاحبه رسانه ای حاضر شده و به پرسش های خبرنگاران پاسخ دادند. نحوه پاسخگویی به راحتی مشخص كرد كه اختلاف نظرهای زیادی بین طرفین وجود دارند و اینكه به نظر نمی رسد سران دو كشور به آسانی بتوانند در مورد تک تک موضوعات مورد علاقه به توافق برسند. البته به نظر تمركز اصلی مذاكرات بیشتر بر روی مسئله سوریه، بحران اوكراین و روابط اقتصادی دو جانبه و به موضوع تحریم های روسیه بود. اما طرفین به ویژه ترامپ قصد مطرح کردن مسائل جنجالی را نداشتند. طفره رفتن ترامپ در پاسخ به برخی پرسش های خبرنگاران نشان داد که رئیس جمهور آمریكا در این موارد بسیار محتاط است.
ترامپ در ارزیابی خود، این دیدار را سرآغاز خوبی برای مذاکرات بعدی دانست. رئیس جمهور آمریكا برای دیدار با پوتین به حدی از سوی مخالفین خود در آمریکا تحت فشار بود که به شوخی ابراز نمود "حتی اگر کلید مسکو را به من هم بدهند من در آمریکا با انتقاد مواجه می شوم و به من گفته می شود باید کلید سن پترزبورگ را هم می گرفتی." با توجه به اینکه آمریکا در آستانه انتخابات میان دوره ای قرار دارد، ترامپ به این دیدار بسیار نیاز داشت، اما انتقادهای شدیدا منفی مخالفین وی از جمله جریان های اصلی رسانه ای و حوزه روشنفكری آمریكا نشان داد که این دیدار به ضرر وی تمام شده، بنحویكه چند روز بعد ترامپ مجبور شد تا بعضی از مواضع خود در طرفداری از روسیه را تعدیل كند.
در مقابل، پوتین، این نشست را قدم اول در پاک کردن مشکلات تلنبار شده در روابط روسیه و آمریکا خواند و اظهار داشت هرچند روابط طرفین وارد مرحله سختی شده، اما این تنش ریشه واقعی ندارد و اینكه دوران جنگ سرد دیگر تمام شده است. پوتین همچنین پس از این دیدار در مصاحبه با شبكه یک روسیه اظهار داشت كه او انتظارات ویژه ای از این دیدار نداشته و چون این اولین دیدار پرمحتوی بود به نظر او جنبه آماده سازی و گرم کردن داشته تا اینکه دو كشور بتوانند در روند ارتباطات آینده در مورد جزئیات بیشتری گفتگو نمایند. او تاكید كرد كه گفتگوی های دوطرف بسیار پرمحتوی و خیرخواهانه بود.
بنظر مهمترین موضوع مورد علاقه روس ها رفع تحریم ها علیه روسیه بود. اكنون اکثر تحریم های روسیه به مسئله اوکراین و الحاق شبه جزیره کریمه به روسیه مرتبط است. اما ترامپ تنها یک طرف قضیه در كنار تحریم های اتحادیه اروپا است و از این لحاظ به تنهائی قادر به رفع تحریم ها و كمك به روسیه نیست. ترامپ در مصاحبه رسانه ای از پاسخ به پرسش خبرنگار درباره مواضع ضد و نقیض اش درباره کریمه طفره رفت. ولی پوتین پاسخ داد كه موضع رئیس‌جمهور ترامپ در مورد کریمه روشن است و می‌گوید كه کریمه به شکل غیرقانونی به روسیه الحاق شده، اما ما نقطه نظر دیگری داریم و اینكه این مسئله برای ما مختومه است. به عبارت دیگر، برای روسیه موضوع اوكراین یك مسئله غیرقابل بازگشت بوده و امكان معامله بر سر آن در ازای رفع تحریم ها وجود ندارد.
اما در خصوص حضور ایران در سوریه و تامین امنیت رژیم اسرائیل بنظر می رسد كه طرفین در خصوص ایجاد منطقه حائل ۸۰ یا ۱۰۰ کیلومتری با مرز های این رژیم در بلندی های جولان و دور نگه داشتن نیروهای ایرانی و استقرار نیروهای روسی و سوری و خروج نیروهای آمریکائی از سوریه بحث و مذاکراتی داشتند. اكنون فشار سنگین و مطالبات سیاسی زیادی از طرف آمریکا و رژیم صهیونیستی بر روسیه در ارتباط با خروج نظامی ایران از سوریه وجود دارد. البته سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه، روز چهارشنبه ۱۳ تیر و قبل از برگزاری این دیدار با غیرواقعی خواندن این انتظار که ایران از سوریه خارج شود، اعلام کرد كه حل مشکلات بحران سوریه بدون حضور ایران امکان پذیر نیست.
بی تردید آمریکائی ها سعی دارند در رویارویی خود با دیگر قدرت‌ها از جمله چین و ایران، روسیه را به سمت خود بکشانند. آنها به خوبی به این امر واقف هستند که تنها از طریق همکاری و همراهی روسیه می توانند فشارهای موثر بر ایران در سوریه وارد كنند. همزمان چون همراهی روسیه با آمریکا باعث توافق برجام گردید، لذا آنها به دنبال جلب نظر روس ها برای افزایش فشار بر ایران هستند. البته پوتین به دفعات نظر خود را در حمایت از برجام اعلام کرده است. با توجه به حضور سرسخت مخالفان روابط نزدیك با روسیه در بین اطرافیان طراز اول ترامپ از جمله جان بولتون از یك سو و وجود دیدگاه های متضاد در مورد حل بحران های منطقه ای و چگونگی رفع تحریم های اقتصادی علیه روسیه یا ایران از سوی دیگر، بنظر نمی رسد كه دوطرف امکان توافق اساسی در موضوعات مشترك در شرایط فعلی را داشته باشند.
نهایتا اینكه، ارزیابی پوتین از این دیدار نشان می دهد كه روس ها به نوعی علاقمند هستند تا حداقل در برخی از موضوعات استراتژیك با آمریکائی ها توافق حاصل کنند. اما ارزیابی ترامپ نشان می دهد كه آمریکائی ها بیشتر به دنبال توافق تاکتیکی و زود گذر با هدف حل مسائل داخلی خودشان هستند. در این مذاکرات سند مشترکی امضاء نشد و طرفین هیچ تعهدی اعم از کتبی و شفاهی متقبل نشدند. هرچند اظهارات سران دو كشور در مصاحبه رسانه ای در بسیاری از موارد با یکدیگر هماهنگ بود، اما شاید تنها دستاورد این نشست تشکیل "گروه سطح عالی متحد کننده تجارت میان روسیه و آمریکا" بود.