نقد و بررسی کتاب سیاست های منطقه ای ترکیه و ایران در قبال تحولات کشورهای عربی (2011-2013)

نشست شنبه 5 تیر 1395 گروه ترکیه شناسی پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه با عنوان «نقد و بررسی کتاب سیاست های منطقه ای ترکیه و ایران در  قبال تحولات کشورهای عربی (2011-2013)» با نقد کتاب توسط دکتر سید جواد صالحی عضو هیئت علمی دانشگاه شیراز و با حضور دکتر رحمت حاجی مینه و علی عنایتی نویسندگان کتاب برگزار شد. در این نشست برخی كارشناسان حوزه تركيه و  پژوهشگران مهمان حضور داشتند.
 
در ابتدای نشست دکتر حاجی مینه در توصیف مطالب کتاب گفت: تلاش شد تا سیاست دو کشور ایران و ترکیه در قبال تحولات خاورمیانه ای وعربی که از سال 2011 اتفاق افتاده است با بهره گیری از نظریه های روابط بین الملل با روش مقایسه ای بررسی شود. روشی که می تواند الگوهای ارائه کننده دو بازیگر عمده منطقه ای را به لحاظ مفهومی و رفتاری تحلیل و تفسیر کند. تحولات خاورمیانه به دلیل ایجاد تغییرات ساختاری و بازتوزیع قدرت باعث فراهم شدن بستری برای رقابت بازیگران منطقه ای همچون ایران و ترکیه شد. وضعیتی که در حین فرصت، میزانی تهدید بهمراه خود داشت. لذا در این کتاب سیاست های دو کشور در قبال تحولات خاورمیانه با توجه به متغییرهای فرصت و تهدید بررسی شده است.
 
در ادامه دکتر صالحی به عنوان منتقد کتاب اظهار داشت: شرایط پس از جنگ سرد منجر به جابجایی نقش ها، بازیگران و انتظارات شد و نظم جدیدی بر جهان حاکم شد. در این دوران افزایش انتظار برای نقش های جدید، ایجاد مدل سازی ها در حوزه ی جغرافیای فرهنگی دنبال شد. در اینکه نتیجه چه بود موضوع دیگری است. روندی که در این چند سال در مورد خاورمیانه و بازیگری ایران و ترکیه ،شاهد فراز و فرود بسیاری هستیم. برخی از منظر انتظار گرایی و برخی دیگر از منظر نتیجه گرایی به موضوع نگاه می کنند. این کتاب پاسخی است به این سوالات که این دو کشور چگونه تحولات جهان عرب را پی گیری و تحلیل  کردند؟ آیا این رویکرد پایدار یا ناپایدار است؟
 
وی ادامه داد این کتاب در سه بخش تدوین شده و در بخش نخست تلاش شده تا نظریه ی مناسب برای تحلیل انتخاب شود.در بخش دوم به تاریخ رویکرد ایران و ترکیه نسبت به تحولات خاورمیانه پرداخته شده است و در بخش سوم تحولات کشورهای عربی بررسی شده است.
 
وی پس از نگاهی به رئوس مطالب بحث شده در نقد این کتاب گفت: در بحث نظری که نظریه های روابط بین الملل با توجه به دیدگاهشان نسبت به سیاست خارجی مطرح شده اند، نویسندگان سازه انگاری به این نتیجه رسیده اند که سازه انگاری بهترین الگوی قابل اطلاق به سیاست خارجی دوبازیگر خاص ترکیه در قبال تحولات خاورمیانه است. اما در کتاب شاخص های استفاده از نظریه و کاربست های نظری کمرنگ است و بحث هویت کمتر شاخص سازی شده است. یکی از نکات مثبت کتاب مطرح کردن نظریه روزنا است که البته در این بخش نیز کاستی وجود دارد.
 
دومین نقد در خصوص محتوی و بحث مستنداتی است که در تحولات عربی از آن استفاده شده است. آنچه راجع به تاریخچه تحولات و چشم انداز ایران و ترکیه به خاورمیانه است بحثی غنی است اما در بخش تحولات عربی عمده ی منابع ماهیتی اینترنتی و داخلی هستند که منابع دقیقی نمی باشند.
 
وی افزود: پوشش دادن تحولات جهان عرب هم حائز اهمیت است.آنچه مشاهده شده است بحث ها عمدتا گذشته نگر است. یکی از نقاط قوت کار رویکرد تطبیقی سیاست خارجی ایران و ترکیه است که موارد اختلاف و اشتراک چیست.اما همین نقطه ی قوت از الگوی روش مندی برخوردار نیست. می بایست مباحث و تحولات سالهای اخیر به آن اضافه شود. در بخش سوم کتاب ترکیه  از منظر آماری و مستندات به خوبی بررسی شده است اما در مورد مصر اینگونه نمی باشد. آمار و ارقام مورد استفاده بدون منبع یا با منبع غیرعلمی است.در مورد لیبی خیلی خوب عمل شده اما در بحث بحرین صرفا از باب ماهیت فرقه ای بحران به موضوع پرداخته شده است.در مورد یمن بحث در حد سال 2013 خاتمه یافته است.
 
در ادامه دکتر حاجی مینه به عنوان یک از نویسندگان کتاب در پاسخ به نقدهای مطرح شده گفت: این کتاب حاصل کار اشتراکی است که یکی از ویژگی های بارز کتاب می باشد. شاید برخی از گسست ها ناشی از همین مسئله باشد. بحث بعدی در مورد نقد منابع به زمان نوشتن کتاب مربوط است.این کتاب سال های بین 2011 تا 2013 را مورد بررسی قرار داده است و در زمان نگارش کتاب منابع زیادی به غیر از سایت های خبری در دسترس نبوده است. مهمترین هدف کتاب مقایسه رفتار ایران و ترکیه در خاورمیانه جدید بوده است که البته بنا به ماهیت سیال تحولات و افزودن ابعاد جدید به آن ضرورت دارد در چاپ مجدد کتاب، نکات اشاره شده مد نظر قرار گیرد. امید است که این کار پژوهشی مشترک که به شکل کتاب چاپ شده است پایه ای برای پژوهش های بعدی در این حوزه باشد.
 
علی عنایتی دیگر نویسنده کتاب مطرح کرد: به دلیل جریان داشتن تحولات، تحلیل منسجم در این مورد دشوار است. کار پژوهشی گروهی دارای ساختارها و دیدگاه های گوناگون است و هماهنگی میان این انتظارات مشکلاتی به همراه دارد.
 
گزارش: امیر حسین رجبی معمار، دبیر گروه ترکیه شناسی