علل و بازتاب سفر داود اوغلو به ایران و دورنمای روابط ایران و ترکیه در منطقه

نشست شنبه 22 اسفند گروه ترکیه شناسی پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه با عنوان «علل و بازتاب سفر داود اوغلو به ایران و دورنمای روابط ایران و ترکیه در منطقه» با سخنرانی دكتر علی سعادت عضو هیئت علمی دانشنامه اسلام معاصر و مدیر گروه مطالعات ترکیه در این دانشنامه و به مديريت دکتر رحمت حاجی مینه از اعضای گروه ترکیه شناسی برگزار شد. در این نشست دكتر اسداله اطهری مدير گروه تركيه شناسي، آقای محمدعلی مهتدی از پژوهشگران ارشد پژوهشکده به همراه برخی كارشناسان حوزه  تركيه و  پژوهشگران مهمان حضور داشتند.

در ابتدای نشست آقای مهتدی با اشاره به موضوع نشست گفت: آقای داود اوغلو همراه با چهار وزیر اقتصادی و بازرگانی راهی ایران شد. این سفر در منطقه بسیار مورد توجه قرار گرفت و در ظاهر اقتصادی تجاری بود اما در حقیقت وجهه سیاسی سفر پررنگ تر بود. همه تاکید کردند که سفر ایشان مربوط به تحولات سوریه بوده است. ایران و ترکیه روی اصولی تفاهم کردند، گرچه در ظاهر این اصول اموری بدیهی هستند. هر دو کشور بر لزوم مبارزه با تروریسم، حاکمیت دولت ها و یکپارچگی کشورها تاکید کردند. در شرایطی این تاکید انجام گرفته که روس ها پیشنهاد فدرالیسم در سوریه را دادند. هر دو کشور مخالفت خود را با این فدرالیسم مورد حمایت روسیه و امریکا و عدم دخالت در امور داخلی کشورها نشان دادند. در این رابطه سوالاتی مطرح می شود. آیا پذیرش این اصول بیانگر تغییر موضع دولت ترکیه در سوریه است؟

در ادامه دکتر سعادت بحث را از فضای روانی حاکم بر جریان های سیاسی منطقه آغاز کرد و افزود: سقوط هواپیمای روسی را باید نقطه عطفی در ایجاد فضای روانی جدید در منطقه بدانیم که شاید کمتر کسی روی این نوع فضاهای روانی تحقیق کرده باشد. پس از این واقعه یکی از مسائل مهم شیفت اختلافات مذهبی به اختلافات قومی می باشد. به ترتیبی که در همین اواخر بحث های قومیتی در تیترهای روزنامه های ترکیه به شدت ضد ایرانی شده بود و در ایران نیز به همین منوال بود. لذا ترک ها به این نتیجه رسیدند که روابط میان ملت های منطقه دچار آشوب و تنش شده و سفر داود اوغلو تلاش برای آرام کردن این وضعیت بود.

در سطح تحلیل بین المللی یک اتفاق کلان رخ داد و آن توافق روسیه و آمریکا در مورد سوریه بود که تا اندازه زیادی ابتکار بازیگران منطقه ای را از بین برد. به هر حال آتش بس در سوریه بدون دخالت قدرت های منطقه ای رخ داد. ترکیه این عمل روسیه و آمریکا را یک قرارداد "سایکس پیکو" دیگر تعبیر کرد، پس سفر داود اوغلو به ایران می تواند تلاش دو کشور را برای ایفای نقش قدرت های منطقه ای قلمداد کرد.

مسئله سوم که به نظر می رسد از همه مهمتر است، مسائل داخلی ترکیه است. در حال حاضر شرایط در مناطق کردنشین ترکیه بحرانی شده و دولت ترکیه با توپ و تانک وارد این مناطق شده است. در اینجا عمده ترین مسئله، امنیت داخلی ترکیه است. با آرام شدن اوضاع در سوریه، نیروهای پ ک ک از سوریه به ترکیه باز می گردند و مقامات ترکیه از این موضوع آگاه هستند. شاید در این سفر ترکیه به دنبال گوشزد کردن خطر تشکیل منطقه خودمختار کردی در سوریه به ایران بود. ترکیه پس از مدتی تنش با ایران در موضوع سوریه به فکر یافتن منافع مشترک خود با ایران است. ایران و ترکیه تشکیل هر دولت قومی در سوریه را خطرناک می دانند و بر آن توافق دارند.

وی افزود: ترکیه باید تلاش کند در میان مدت خلاء کم رنگ شدن رابطه با روسیه را جبران کنند. بخشی از انرژی ترکیه از روسیه تامین می شود که ایران یک آلترناتیو موثر برای تامین انرژی است. صادرات ترکیه به روسیه هم قطع شده است و ایران می تواند مسیر و واسطه تجارت مجدد ترکیه با روسیه محسوب شود.

در ادامه دکتر حاجی مینه با بیان این که از همان ابتدا هم چنین انتظار می رفت که اگر سطح ورود بازیگران به بحران سوریه ارتقا یابد و قدرت های بزرگ وارد شوند ابتکار عمل از دست بازیگران منطقه ای خارج خواهد شد. لذا این جا این سوال مطرح است که آیا ایران باید در زمین مطلوب دیگران از جمله ترک ها بازی کند؟ اکنون شرایط منظقه با دهه 90 بسیار متفاوت شده است لذا در شرایط جدید صحبت از سیاست های گذشته نمی تواند راه حل مناسبی برای چالش های نوین باشد. خصوصا زمانی که ترکیه برای فرار از ناکامی های سیاسی داخلی و خارجی بنا به ضرورت و تاکتیک درصدد همراه کردن دیگران با هراس های خود از تحولات حوزه کردی خصوصا در سوریه است.

دکتر سعادت در پاسخ به سوالات مطرح شده گفت: خواست و اراده ترکیه نمی تواند سیاست خارجی ایران را متأثر کند. سیاست خارجی سیال ترکیه مورد پسند کشورهای منطقه نیست. ایرانی ها متوجه هستند که آمدن داود اوغلو به ایران یک طرفه است. روابط ما با روس ها در سوریه کاملا راهبردی است.

وی گفت: اردوغان از روزی که به قدرت رسید به اصلاحاتی از جمله اصلاح ارتش، مسئله کردی و علویان ترکیه دست زد. اما با شکست اصلاحات داخلی در ترکیه فضای داخلی امنیتی شده و سرکوب ها شدت گرفته است. اختلافات عربستان و ترکیه هم جدی است. ترک ها فراموش نمی کنند که سعودی ها روند رشد اخوان المسلمین را متوقف کرده اند. امروز ترکیه احساس می کند که ابتکار عمل از دستشان خارج شده و به سراغ ایران آمدند.

در پایان نشست دکتر اطهری از همه کسانی که در سال 94 در جلسات گروه ترکیه شناسی شرکت کرده بودند تشکر و قدردانی کرد.

گزارش: امیرحسین رجبی معمار، دبیر گروه ترکیه شناسی