تهدید داعش و موضع کشورهای عرب خلیج فارس

نیروهای ارتش عراق با پشتیبانی نیروهای حشد شعبی (بسیج مردمی) طی روزهای گذشته موفق شدند بخشهای زیادی از استان صلاح الدین را از اشغال نیروهای داعش آزاد کرده و خود را برای آزادسازی شهر تکریت (مرکز فرماندهی نیروهای داعش) آماده می کنند. ناظران و کارشناسان نظامی معتقدند که آزادسازی شهرهای تکریت و در مرحله بعدی شهر موصل به عنصر زمان مربوط می شود و نیروهای داعش در موضع دفاعی قرار دارند. ژنرال مارتین دمبسی رئیس ستاد مشترک ارتش امریکا از عرشه ناو شارل دوگل گفت که با توجه به برتری کمی و کیفی نیروهای عراقی و پشتیبانی نیروهای مردمی، پیروزی ارتش عراق در جنگ با داعش قطعی است. وی تایید کرد که مستشاران نظامی ایران به ارتش عراق و نیروهای مردمی این کشور کمک می کنند. وزارت دفاع عراق گفته است که بیش از 30 هزار نیروی نظامی برای آزادسازی شهرهای تکریت و موصل بسیج شدند.

از سوی دیگر کشورهای عرب خلیج فارس و به طور مشخص عربستان سعودی و قطر تبلیغات خود را علیه نیروهای بسیج مردمی عراق گسترش داده و گفته اند که نیروهای شیعه عراق در عملیات آزادسازی تکریت مرتکب جنایات جنگی علیه اهل سنت استان صلاح الدین شدند. شبکه های خبری عربستان سعودی و قطر روی شکافهای فرقه ای و مذهبی انگشت گذاشته و پیروزیهای ارتش عراق را در جنگ با داعش به دخالتهای ایران در این کشور ارجاع می دهند. سعود الفیصل وزیر خارجه عربستان سعودی پس از ملاقات با جان کری وزیر خارجه امریکا که برای تبادل نظر با رهبران سعودی درباره مذاکرات پرونده هسته ای ایران به ریاض رفته بود طی نشست مشترک مطبوعاتی گفت که عراق تحت سیطره ایران قرار گرفته است. نحوه برخورد کشورهای عرب خلیج فارس با عملیات اخیر عراق علیه نیروهای داعش در استان صلاح الدین حلقه ای از سلسله برخوردهای این کشورها با آنچه گسترش دامنه نفوذ ایران در منطقه تلقی می شود. در این زمینه توجه به چند نکته ضروری به نظر می رسد.

الف. اشغال شهرهای بزرگی نظیر موصل در شمال عراق از سوی نیروهای داعش در ماه ژوییه 2014 در اثر گسترش فساد در ساختار  ارتش عراق و نفوذ عناصر وابسته به ژنرالهای حزب بعث عراق در صفوف نیروهای مسلح این کشور و خیانت برخی فرماندهان محلی صورت گرفت. در همان زمان زنگ خطر به صدا درآمد، دولت عراق از جامعه جهانی برای مبارزه با تروریسم بویژه نیروهای داعش استمداد طلبید، ائتلاف بین المللی با عضویت بیش از 60 کشور جهان از جمله عربستان سعودی و قطر و امارات متحده عربی تشکیل شد و کشورمان به عنوان همسایه بزرگ عراق آمادگی خود را برای کمک به مردم عراق به منظور مبارزه با تروریسم اعلام کرد. پرسش این نوشته این است که مگر کشور عراق که از بنیانگذاران اتحادیه عرب به شمار می رود استمداد خود را محدود به چند کشور بخصوص کرده است؟ چرا اتحادیه عرب در قبال وضعیت اسفبار شمال عراق برخورد قاطعانه نکرد؟

چرا کشورهای عربستان سعودی و قطر و امارات عربی متحده برای اعزام نیروهای کمکی (حتی در حد مستشاران نظامی) اعلام آمادگی نکرده و فقط به عضویت در ائتلاف بین المللی و مشارکت در عملیات هوایی اکتفا کردند؟ آیا عضویت عربستان سعودی و قطر و امارات در ائتلاف بین المللی علیه داعش با این هدف صورت نگرفته است که نسبت این کشورها با نیروهای داعش از آغاز بحران سوریه در سال 2011 و کمکهای مالی و تسلیحاتی و انسانی این کشورها به ستیزه جویان افراطی نظیر داعش از میان برود؟ چرا کشوری نظیر عربستان سعودی که در تحولات داخلی کشور بحرین به سرعت نیروهای سپر الجزیره را به حرکت درآورد و عملاً در امور داخلی این کشور مداخله نظامی کرد در پاسخ به استمداد دولت عراق سکوت اختیار کرد؟ نکته جالب توجه در ارزیابی موضع کشورهای عرب خلیج فارس در قبال تحولات عراق این است که این کشورها در قبال ورود مجدد نظامیان امریکایی و انگلیسی در قالب کارشناسان نظامی به عراق برای کمک به ارتش این کشور در جنگ علیه داعش سکوت اختیار کردند، اما دولت عراق را به خاطر پذیرش کمکهای مستشاری ایران مورد سرزنش قرار دادند!

اگر بخواهیم موضوع گسترش دامنه نفوذ داعش را در کشورهای عربی بیشتر بشکافیم، عربستان سعودی، کویت، قطر و دیگر کشورهای عربی از جمله اردن در لیست کشورهایی قرار دارند که نیروهای داعش قصد دارند آنها را ناامن کنند. در حال حاضر نشانه هایی از شکل گیری پدیده داعش در لیبی و در صحرای سینای کشور مصر و در بخشهایی از الجزایر و تونس و اخیراً در نیجریه آشکار شده است. مگر کشورهای عرب خلیج-فارس بویژه کویت و عربستان سعودی از یاد برده اند که رژیم صدام حسین در آغاز دهه نود میلادی قرن پیشین پس از برقراری آتش بس در جنگ تحمیلی با جمهوری اسلامی ایران به کویت حمله کرد و این کشور را به اشغال خود درآورد و عربستان سعودی را مورد تهدید قرار داد؟ در آنزمان کدام کشور منطقه ای به جز جمهوری اسلامی ایران بود که علی رغم همه ناسپاسیهای این کشورها در حمایتهای مالی از رژیم صدام حسین در جنگ تحمیلی علیه ایران به کمک مردم و دولت کویت شتافت و گذشته ها را به فراموشی سپرد؟ در آنزمان مگر موضوع فرقه ای و مذهبی و سنی و شیعه و از این قبیل واژگان ساختگی در معیارهای جمهوری اسلامی ایران برای کمک به مردم کویت و عربستان سعودی وجود داشت؟ در حال حاضر نیز چرخش زمان متوقف نشده و کشورهای یاد شده در معرض تهدید جدی قرار دارند. رهبران کشورمان بارها و بارها به کشورهای عرب خلیج فارس در مورد سیاستهای حمایتگرانه شان از تندروها در سوریه و عراق هشدار داده و به آنها گفته اند که باید منتظر روزی باشند که نیروهای امثال داعش از درون مرزهای آنان سردرآورند. در آن صورت آیا جمهوری اسلامی ایران می تواند در قبال استمداد رهبران این کشورها سکوت اختیار کند؟

ب. کشورهای پیرامونی جمهوری اسلامی ایران چند دهه است که دستخوش امواج شکننده ناامنی هستند. از افغانستان و پاکستان گرفته تا عراق و بحرین و یمن و سوریه و ... دخالت قدرتهای بزرگ جهانی نیز در ناامن نگهداشتن این منطقه حساس بر کسی پوشیده نیست. از منظر آموزه های ژئواستراتژیک ناامنی مناطق و کشورهای پیرامونی ایران مستقیماً در حوزه منافع ملی و منطقه ای کشورمان قرار دارد. در نتیجه مبارزه با تروریسم در منطقه بویژه در مناطق و کشورهای موجود در شعاع امنیت ملی ایران یک وظیفه حاکمیتی به شمار رفته و بی تفاوتی نسبت به آن می تواند مخاطرات سنگینی برای منافع ملی جمهوری اسلامی ایران به همراه داشته باشد. به عنوان مثال شما به بحران چند دهه اخیر افغانستان از زمان اشغال این کشور از سوی اتحاد جماهیر شوروی سابق تا اشغال آن از سوی نیروهای غربی به رهبری امریکا پس از رویدادهای 11 سپتامبر ایالات متحده توجه کنید و میزان تلفات انسانی و هزینه های ملی کشورمان را در قبال بحران افغانستان اندازه گیری کنید. آیا جمهوری اسلامی ایران می تواند در قبال این بحران و دیگر بحرانهای منطقه ای بی تفاوت باشد؟ کشور عراق نیز از دیرباز و به دلیل روابط تاریخی و فرهنگ مشترک در حوزه امنیت ملی ایران قرار داشته و دارد. ایالات متحده امریکا که هزاران کیلومتر با کشور عراق فاصله دارد هنگام حمله به عراق در سال 2003 با این بهانه یا توجیه مبادرت به حمله وسیع نظامی کرد که رژیم صدام حسین امنیت ملی ایالات متحده را به خطر انداخته بود. با این معادله می توان  نسبت جمهوری اسلامی ایران را با امنیت کشور عراق سنجید. در نتیجه پاسخ مثبت ایران به تقاضای دولت عراق برای کمک به این کشور در جنگ با داعش پدیده غیرمتعارف نیست و کشورهای عرب خلیج فارس به کشور و قدرت بزرگ و همسایه ای نظیر ایران باید به دیده کشور مسئول و خیرخواه و فرصت غیرقابل چشم پوشی بنگرند و به جای اتکا به نیروها و قدرتهای آن سوی آبها به مؤلفه های قدرت منطقه ای و بومی تکیه کنند.