فرصت ها و چالش های "روحانی" در عرصه سیاست خارجی

روزنامه دنیای اقتصاد در گفتگو با دکتر کیهان برزگر رئیس پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه و مدیر گروه علوم سیاسی و روابط بین الملل واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد "فرصت ها و چالش های "روحانی" در عرصه سیاست خارجی را مورد بررسی قرار داد.

به تازگی شاهد مواضع جدیدی از سوی مقامات آمریکایی بودیم. 131 نفر از نمایندگان کنگره ایالات متحده در نامه ای از باراک اوباما رییس جمهوری ایالات متحده خواستند تا فرصت استفاده از دیپلماسی را با حسن روحانی، رییس جمهوری جدید ایران، را از دست ندهد. خبرهایی هم درباره تسهیل صادرات دارو و تجهیزات پزشکی به ایران به گوش می رسد. همزمان طرح تشدید تحریم های آمریکا علیه ایران که به طور سالانه به تصویب می رسید، امسال تصویب نشد و به تعویق افتاد. اما شمار دیگری از نمایندگان کنگره آمریکا طرحی به در دست تهیه دارند که اگر به تصویب برسد صادرات نفت ایران را به صفر خواهد رساند. شما ارسال این پیام های متناقض را پس از انتخاب روحانی به عنوان رییس جمهوری چگونه ارزیابی می کنید؟ آیا این مواضع، نشان می دهند که در آمریکا در نحوه برخورد با ایران دو دستگی ایجاد شده است؟ یا نه واشنگتن واقعا قصد دارد با ایران به شکل دیگری بر خورد کند.

بله طبیعی است که نگاه نهادهای قدرت در آمریکا تحت تاثیر تحول جدید سیاسی در ایران قرار گرفته است. این نامه در فضای مثبتی که در جهان پس از انتخاب آقای روحانی ایجاد شده، نوشته شده است. عده ای دور هم جمع شدند و احساس کردند که باید در چنین فضای خوشبینانه ای حرکت مثبتی انجام دهند و از فرصت استفاده کنند. اینها مخالف تنازع و ادامه تنش با ایران هستند. اما متاسفانه این تمام ماجرا نیست. عده دیگری هم فشار می آورند که اقدامات تحریمی آمریکا تشدید شود. اینگونه نامه نگاریها به راحتی نمی توانند ساخت محافظه کار سیاست و حکومت در آمریکا را تحت تاثیر قرار دهد. باید توجه داشته باشیم که این استراتژی تحریم و فشار بر ایران که چند سالی از آن می گذرد به نوعی در ساخت و لایه های قدرت و نهادهای تصمیم گیر در آمریکا از جمله کنگره، کاخ سفید، وزارت دفاع، وزارت خزانه داری و ... نهادینه شده است. اصولا تغییر ساختار استراتژیک از هر نوعی که باشد اعم از سیاست خارجی خاورمیانه ای آمریکا، حمایت از اسرائیل یا فشار بر ایران در واشنگتن کار آسانی نیست. همین موضوع، اوباما را از همان ابتدای حکومتش در برخورد با ایران با یک چالش مواجه کرده است. از یک طرف اخبار مثبتی از ایران به گوش می رسد که حاکی از آن است که آقای روحانی می خواهد یک راه سوم و گفتمان اعتدال را در سیاست خارجی پیش بگیرد که همین موضوع امید دولت اوباما را زیاد کرده است و آنها امیدوارند که ایران یک قدم مثبت بردارد تا از فشارهای کنگره علیه ایران کم شود. به هر حال خواسته آنها مشخص است. یک خط قرمزی را برای خودشان در موضوع هسته ای ایران تعیین کرده اند و تا جایی که ممکن باشد می خواهند این خط قرمز را بر مبنای به حداکثر رساندن منافع خودشان حفظ کنند. آنها می خواهند غنی سازی مستقل اورانیوم در خاک ایران را نپذیرند و یا در غیر این صورت در شدیدترین حالت ممکن تحت کنترل خود درآورند، موضوعی که چالش اصلی در برنامه هسته ای ایران به شمار می رود. زمانی که آنها در فضای رسانه ای مطرح می کنند که باید صبر کرد تا دید آقای روحانی چه برنامه ای دارد، به معنای آن است که چیزی از ایران می خواهند، چیزی که شاید فراتر از توانایی های آقای روحانی در این مرحله باشد. اگر آنها درک صحیحی از جهت تحولات سیاسی ایران و محدودیت ها و امکانات دولت جدید ایران در موضوع هسته ای نداشته باشند، این فرصت بدست آمده نیز متاسفانه از بین می رود.

در مقابل ایرانی ها نیز خواسته هایی دارند. از جمله اینکه حق قانونی آنها برای غنی سازی در خاک ایران به رسمیت شناخته شود. تمام امید این است که اکنون که آقای روحانی به عنوان فردی عمل گرا و میانه رو به قدرت رسیده، شاید بتوان به یک راه حل بینابینی رسید که منافع هر دو طرف بطور نسبی حفظ شود. چون دیدگاه غالب این است که بن بست موجود بیشتر یک مسئله سیاسی است تا امنیتی و تکنیکی و لذا باید در سطح سیاسی حل و فصل شود. در واقع، چگونگی دستیابی به چنین راه حلی موضوع کنفرانس ها و انتشار مقالات متعددی بوده که از سوی ایرانی ها و آمریکائی ها در طول یکی دو سال گذشته صورت گرفته است. آمریکایی ها واقعا منافع-محور هستند بنابراین تنها باب گفتگو را زمانی باز می کنند که برای آنها منافعی وجود داشته باشد. شاید همین مسئله خود یک نقطه امتیاز برای به نتیجه رساندن کفتگوی هسته ای باشد. یعنی اعتماد سازی اولیه برای گفتگوهای همه جانبه با یک موضوعی شروع شود که دو طرف در آن منفعت دارند و از بحث های ایدئولوژیک و ارزشی از همین ابتدا که بطور سنتی وجود داشته دوری جست.

آمریکایی های چه تغییری در سیاست خودشان اعمال خواهند کرد؟ این نامه نمایندگان کنگره ایالات متحده این فضای مثبت را ایجاد کرده است، اما ساختار سنتی در آمریکا همچنان بر مبنای آن استراتژی تحریم و تداوم فشار برای تغییر موضع فعلی هسته ای ایران پیش می رود. به باور من، ریسک اوباما برای تغییر این استراتژی بسیار بالاست چون ساخت محافظه کار قدرت در آمریکا اعتقاد دارد که فشار های اقتصادی علیه ایران نتیجه بخش بوده ، اقتصاد ایران اگرچه تلاش کرده تا تعادل خود را حفظ کند اما روز به روز آسیب پذیر تر می شود و اگر ما چند ماهی صبر کنیم، زمان بگیریم و بتوانیم تحریم های جدیدی را علیه ایران وضع کنیم که نشان دهد واشنگتن در سیاست هایش درباره ایران جدی است، با همین استراتژی می-توانیم ایران را ناچار کنیم تا درباره برنامه های هسته ای اش امتیاز هایی بدهد. بنابر این، این روزها یک نگاه خوش بینانه و یک نگاه بدبینانه وجود دارد. از یک طرف برخی از نمایندگان کنگره آمریکا نامه می نویسند که از فضای مثبت فراهم شده باید استفاده کرد و از طرف دیگر برخی در همان کنگره به دنبال تصویب قطعنامه های سخت گیرانه تر علیه تهران هستند. اما اینکه آمریکایی ها علایم مثبتی نشان می دهند به دلیل آن است که نمی توانند با جریان غالب در دنیا درگیر شوند. یعنی یک فضای مثبت در دنیا به وجود آمده و از قدرت های بزرگ جهانی مانند اتحادیه اروپا، چین، روسیه و بسیاری دیگر از کشور ها در سطح جهانی گرفته تا عربستان در سطح منطقه ای، همه این انتقال سیاسی در ایران را که به نظر من هوشمندانه هم بوده است، به گونه ای مورد استقبال قرار داده اند و از این موضوع ابراز خوشحالی می کنند. تمام دنیا درک می کنند که ایران یک قدرت منطقه ای و یک ملت پویا است و نمی توان و نباید با آن درگیر شد. و به همین دلیل آمریکایی ها هم نمی خواهند در نمی دانند در شرایطی که چنین فضای مثبتی به وجود آمده، ساز مخالف بزنند. بهرحال آمریکا می خواهد با ایران وارد گفتگو شود اما همزمان بر منافع خود و متحدان منطقه ای اش هم تاکید دارد. رسیدن به یک نقطه تعادل در روابط با ایران کار سختی برای آنها است. آنها همچنان سالها درگیر آن هستند. اما مواضع واحد در واشنگتن هنوز در این زمینه بوجود نیامده است. شاید آنها هم به این فکر افتاده اند که فرصتی به ایران بدهند اما با این همه من زیاد خوشبین نیستم که آمریکایی ها قدمی مثبت برای حل مشکلاتشان با ایران بردارند.

اخیرا اعلام شد که ولادیمیر پوتین، رییس جمهوری روسیه قرار است به عنوان اولین مهمان خارجی حسن روحانی به ایران سفر و درباره مسایل مهم جهانی از جمله پرونده هسته ای ایران با مقامات جمهوری اسلامی مذاکره کند. به نظر شما واکنش آمریکا به این موضوع چه خواهد بود؟ آیا آمریکایی ها از اینکه روسیه ابتکار عمل پرونده هسته ای را در دست بگیرد خوشحال خواهند شد یا همچنان علاقه دارند که تصمیم نهایی را درباره این پرونده خودشان اتخاذ کنند؟

مطمئنا آمریکائیها خوشحال نخواهند شد. اما روسیه هم استراتژی خودش را در برنامه هسته ای ایران دنبال می کند. روسیه از جمله کشورهایی است که به برنامه هسته ای ایران یک نگاه دو پهلو دارد. زمانی که صحبت از انرژی هسته ای صلح آمیز و نیروگاه بوشهر و احداث کارخانه های جدید و آموزش تکنسین ها و بطور کلی منافع مالی و حفظ بازار و تجارت انرزی هسته ای می شود و به طور کلی از بازار انرژی سخن به میان می آید به ایران بسیار نزدیکند و علاقه ای ندارند که تحریم های سخت و جدیدی که منافع آنها را به خطر اندازد علیه ایران وضع شود.، چون منافع خودشان به خطر می افتد. اما به محض آنکه احساس کنند مساله هسته ای ایران به جنبه استراتژیک، موضوعات بازدارندگی و ژئوپلتیک هسته ای امنیتی نزدیک می شود، آن وقت منافع خود را در نزدیک شدن به آمریکا می بینند. مثلا روسها علاقمندند تا سوخت هسته ای ایران را تامین کنند لذا با فعالیت هایی که منجر به استقلال در تولید سوخت شود مثل نطنز که هم منافع آنها را از بین می برد و هم کنترل بر سوخت اتمی مصرف شده را از دست آنها خارج می کند زیاد موافق نیستند. به عنوان خط قرمز با آن بر خورد می کنند. روس ها هم کاملا صریح و منافع-محور هستند. صحبت می کنند. به همین دلیل است که می بینیم در بسیاری از قطعنامه هایی که احساس می کنند باید نقش فعال در آن ایفا کنند به ضرر ایران هم عمل می کنند، موضوعی که تا حدود زیادی ایران را ناخرسند کرده است. البته توجه داشته باشیم که ایران و روسیه در سالهای اخیر فراتر از برنامه و همکاریهای هسته ای در موضوعات سیاسی-امنیتی منطقه ای به خصوص در بحران سوریه و جلوگیری از نفوذ غرب و بازیگران رقیب در منطقه هم به یکدیگر بسیار نزدیک شده اند.

توجه داشته باشید که برای روسیه، ایران کشوری است که از نظر استراتژیک در منطقه خاورمیانه می تواند جلوی زیاده-خواهی های آمریکا را بگیرد و در بسیاری از مسایل سیاسی امنیتی همگام با روسیه باشد. به نظر من پوتین هم تحت تاثیر فضای مثبتی ناشی از انتخاب آقای روحانی جهانی علاقه مند است که به ایران سفر کند. روسیه به دلیل ماهیت منفعت محوری خود هم بیشتر و هم بهتر می تواند با یک رئیس جمهور پراگماتیک کار کند. بهرحال روسها فراتر از مسائل منطقه ای و روابط دوجانبه با ایران خود را یک قدرت جهانی می بینند که باید به مسئولیت های جهانی خود در قالب سازمان ملل هرچند به ظاهر عمل کند.، هرچندهرچند من، جا به جایی روسای جمهوری در ایران را برای مثبت شدن یا منفی شدن نگاه روسیه به ایران خیلی تاثیر گذار نیست،نمی دانم. اما بهرحال معتقدم که روسیه از این تحول خوشحال است.

روس ها یک چارچوب منافع استراتژیک در روابط با ایران برای خود تعریف کرده اند و بر مبنای آن پیش می روند. هرچند روی کار آمدن آقای روحانی یک فضای مثبت برای روس ها به شمار می رود، به این دلیل که روس ها هم زیاد هم علاقه ای ندارند که برنامه های هسته ای ایران جنبه ای سخت افزاری و ایدئولوژیک پیدا کند چون مواضع آنان را در صحنه بین المللی به چالش می کشد. روس ها هم بر اساس منافع خودشان کار می کنند. باوری که روس ها نسبت به آقای روحانی دارند این است که رییس جمهوری جدید ایران یک سیاست مدار پراگماتیک و معتدل است که این به مواضع روس ها نزدیک است، به همین دلیل روس ها هم علاقه دارند تا از این فرصت استفاده کنند. البته روسها یک نگرانی هم دارند و آن اینکه ایران و آمریکا بخواهند مستقیما موضوع هسته ای را حل کنند که در آن صورت نقش روسها در این پرونده کم رنگ می شود. البته من یعنی روسیه از این به بعد می توانند بیشتر وارد جریان پرونده هسته ای ایران بشود. این دقیقا بر خلاف با این دیدگاه سنتی در ایران است که باور دارد روس ها خواهان از وجود درجه ای تنش میان ایران و آمریکا هستند. برعکس سود می برند. این دیدگاه به نظر من دیدگاه اشتباهی است. روس ها روس ها همکاری بین ایران و آمریکا را در چارچوبی که منافعشان حفظ شود، می پذیرند و مشکلی با این قضیه ندارند.

بنابراین شما با این دیدگاه که می گوید روسیه یکی از عوامل ادامه قطع رابطه ایران و آمریکا است مخالف هستید.

بله کاملا. به هیچ وجه این گونه نیست. هر کشوری بر اساس منافع خودش عمل می کند و روسیه هم یک استثنا نیست. در این میان ایران، می تواند بسیاری از منافع روسیه در منطقه را تامین کند. برای مثال همین نزدیکی دو طرف در بحران سوریه را می توان نام برد. روسیه توانست از رهگذر این بحران نقش منطقه ای خود را افزایش دهد و سطح چانه زنی اش را بالا ببرد و آنها توانستند نظام امنیتی منطقه را به نفع خودشان تحت تاثیر قرار دهند و این به دلیل نزدیکی استراتژیک با ایران در منطقه خاورمیانه بوده است. اگر همکاری ایران و آمریکا در جهتی پیش برود که منافع روسیه هم حفظ شود مثلا ثبات در خاورمیانه، آن وقت روسها هم با این جریان هم گام می شوند چون سه طرف منافع ژئوپلتیک مشترک مثل جلوگیری از بروز بی ثباتی یا جنگ داخلی در منطقه، جلوگیری از گسترش حرکت های افراطی و تروریستی و تضمین امنیت انرژی دارند. برای همین روسیه اصرار دارد تا ایران هم همراه با آمریکا در کنفرانس ژنو 2 شرکت کند تا دو طرف به نقطه تعادل مشترکی از لحاظ حفظ منافع منطقه ای برسند. در واقع روسیه در اینجا تلاش می کند که ایران و آمریکا را به هم نزدیک کند.

به بحران سوریه اشاره کردید. ما اکنون می بینیم که موضع بشار اسد، رییس جمهوری سوریه در این کشور نسبت به چند ماه پیش تقویت شده و او اکنون در شرایطی بهتری قرار دارد. این موضوعی است دیوید کامرون، نخست وزیر بریتانیا هم چندی پیش به آن اذعان کرد. به عبارت دیگر می توان گفت که دست کم در شرایط فعلی، ایران در سوریه نسبت به سایر رقبای منطقه ای خود از جمله ترکیه، مصر و عربستان دست  برتر را دارد. آیا این موضوع می تواند در مذاکرات آینده بر سر پرونده هسته ای یک امتیاز برای ایران محسوب شود؟

بله. به نظر من ایران می تواند از این امتیاز استفاده کند به این دلیل که موضوع هسته ای ایران فراتر از مسایل تکنولوژیک و فنی یک موضوع استراتژیک است و تسلیحاتی، با مسایل سیاسی-امنیتی منطقه ای پیوند تنگاتنگی دارد. همه این فشار هایی که اسراییلی ها به آمریکا در مورد توقف برنامه هسته ای ایران وارد می کنند برای آن است که نقش و نفوذ منطقه ای ایران برنامه هسته ای ایران در منطقه خاورمیانه مهار شود و البته بخشی از مخالفت ها هم به آن بر می گردد که انحصار هسته ای خودشان را حفظ کنند. به عبارت دیگر برنامه هسته ای ایران با مسایل منطقه ای پیوند مستقیم دارد. اگر خاطرتان باشد در اوایل بحران سوریه، آمریکایی ها ساقط کردن نظام بشار اسد را به نوعی به ساقط کردن حکومت ایران مربوط کردند و درست مثل اوایل بحران عراق گفتند که ایران باید ایستگاه بعدی باشد. یا به عبارت دیگر آنها به دنبال تغییر نظام در ایران پس از ساقط کردن بشار اسد بودند، یا حتی اگر هم به دنبال تغییر رژیم در ایران نبودند به دنبال آن بودند که ایران را به شدت تضعیف کنند و ائتلاف ایران، سوریه و حزب الله لبنان را شکننده کنند تا به دنبال آن موضع هسته ای تهران هم تضعیف شود و بتوانند امتیاز بگیرند.

بنابراین آنها ایران هم چاره ای نداشت تا به پیشگیری از این تهدید دست بزند. را ناچار کردند تا از این موضوع پیش گیری کند. اساسا یکی از جنبه های حمایت ایران از اسد، جلگیری از تضعیف نقش منطقه ای ایران و به تبع تضعیف تقویت موضع هسته ای است. یعنی با یک و تهران با یک نگاه کاملا رئالیستی به موضوع توجه نگاه می کند. بنابر این به باور من هرچقدر نقش ایران در مسایل منطقه ای به عنوان یک بازیگر ارتقا پیدا کند، بازیگران دیگر منطقه ای و فرامنطقه ای جایگاه ایران را جدی تر می گیرند، از ترکیه و عربستان گرفته تا اسراییل و آمریکا و چین و روسیه. من بسیاری از تحلیلگران چینی را می شناسم که بعد از بحران سوریه از ایران به عنوان یک ابر قدرت منطقه ای یاد می کنند. آنها هیچگاه تصور نمی کردند که ایران چنین موضع محکمی در بحران سوریه اتخاذ کند. ترکیه هم به هیچ وجه انتظار نداشت که ایران چنین موضعی در سوریه بگیرد، یعنی ایران یک خط قرمز امنیتی و استراتزیک برای خود تعیین کند و تاکید کند که کسی نباید از این خط قرمز عبور کند. البته این نوع سیاست ریسک های خاص خود را هم دارد و کسی نمی تواند آن را نفی کند. اما بهرحای هر بازیگری باید نوع تداوم و استراتژی را در نقش منطقه ای خود دنبال کند. بحران سوریه فراتر از مسائل انسانی و حقوق بشری که بدرستی وجود دراد و باید به آنها توجه کرد همزمان یک مسئله ژئواستراتژیک برای ایران است.

نوع حمایت ایران از رژیم بحران سوریه نشان داد که این کشور در حلقه اول امنیت ملی ایران تعریف می شود. مثلا اگر شما دیدگاه ایران به مصر را بررسی کنید، متوجه می شوید که ایران موضعی کاملا محافظه کارانه در بحران اخیر این کشور و سقوط مرسی اتخاذ کرده است. به این دلیل که مصر بیشتر از زوایای ایدئولوژیک و فرهنگی و افزایش نقش ایران از طریق ائتلاف با یک کشور مهم در جهان عرب تعریف می شود، اما سوریه برای این در خط نخست امنیت ملی و بازدارندگی تهدید تعریف می شود. سایر کشورها هم حلقه ای امنیتی برای خود تعریف می کنند. مثلا عربستان این حس را نسبت به بحرین دارد. در اینجا هم ایران و روسیه به هم نزدیک می شوند. بنابر این من معتقد و مطمئنم که دست بالای ایران و توانایی نقش تهران و ورودش به نشست ژنو 2 که قرار است درباره سوریه برگزار شود، می تواند سطح چانه زنی تهران در مسایل منطقه ای و به دنبال آن در مذاکرات هسته ای را اضافه کند. به عبارت دیگر هر اهرمی که ایران یا هرکشوری در پرونده های مختلف منطقه ای و فرا منطقه ای در اختیار داشته باشد می تواند قدرت چانه ز نی اش را افزایش دهد.

در حال حاضر هم وضعیت منطقه به گونه ای که آمریکایی ها می خواهند از منطقه فرار کنند. گویی دیگر حوصله خاورمیانه را ندارند. اگر شما به مواضع آمریکایی ها در مورد مصر دقت کنید متوجه می شوید که آنها کاملا سردرگم هستند. منطقه خاورمیانه آمریکایی ها را گیج کرده است. دلیل آن هم این است که نهاد های قدرت در آمریکا به دنبال مسایل منطقه ای نیستند آنها چون مسایل منطقه ای از زاویه نقش جهانی آمریکا در نظر می گیرند. البته موضوح حمایت از اسرائیل در خاورمیانه یک استسنا است. آنها را گیج می کند. مسایل منطقه ای با مسایل ارزشی، تاریخی و هویتی گره خورده است. آنها نه شناخت کافی دارند نه می خواهند که زیاد بدانند. بسیاری از سیاستمداران آمریکایی که در مورد مسائل خاورمیانه در کنگره آمریکا نقش سرنوشت ساز دارند تا به حال اصلا به منطقه سفر نکرده اند و تحت تاثیر لابی ها و منافع حزبی و حوزه نمایندگی خود تصمیم می گیرند. در شرایطی که آمریکایی ها به دنبال آن هستند که مسایل منطقه ای را از زاویه جهانی ببینند و همه را با خود هماهنگ کنند. بنابر این ورود آمریکایی ها به مسایل منطقه ای از جمله شروع جنگ ها، هم برای خودشان گرفتاری درست می کند و هم دیگران را گرفتار می کند.

سقوط محمد مرسی، رییس جمهوری برکنار شده مصر را چگونه ارزیابی می کنید؟ آیا سقوط او به نفع منافع ایران است یا به ضرر آن؟

بنظرم بینابینی. سقوط مرسی برای ایران هم چالش است و هم فرصت. چالش از این نظر که ایران یک فرصتی را که می-توانست با یک کشور مهم عربی روابط نزدیک برقرار کند تا حدودی از دست داد. به هرحال تیمی که به همراه مرسی روی کار آمده بود تیمی بود که خودشان را به ایران نزدیک کرده  بود. یک طرح چهارجانبه هم ارائه داده بودند که بر اساس آن ایران وارد مسایل جهان عرب و پرونده سوریه در یک قالب عربی می شد. اما حالا باید منتظر باشیم و ببینیم که گروه بعدی ی که قرار است بعدها قدرت را در اختیار بگیرد، چه نگاهی به ایران خواهد داشت. البته می توان حدس زد که زیاد هم مثبت نخواهد بود. چون این گروه منافع خود را در نزدیکی با غرب و آمریکا تعریف می کند و از این لحاظ در مقابل ایران قرار می گیرد. بنابراین تا مشکل بین ایران و آمریکا یا با عربستان وجود دارد احتمالا مصر و ایران به هم نزدیک نمی شوند. دارد. آیا آنها هم نزدیکی به ایران را در دستور کار خودشان قرار خواهند داد یا نه؟

البته جنبه متعادل تر برخی از گروه های ملی در درون مصر از جمله عمرو موسی و تا حدودی هم محمد البرادعی معتقدند به این بودند که ایران هم باید وارد مسایلی که جهان عرب و مصر در آن درگیر هستند است بشود تا بتوان یک تعادل در سیاست منطقه ای ایجاد کرد. یعنی این جریان که ایران هم وارد مسایل منطقه ای و به خصوص جهان عرب بشود، در درون مصر وجود دارد. اما مشکل اصلی این است که نهاد های امنیتی و بوروکراتیک به خصوص در وزارت خارجه مصر، اصولا با این مساله مخالفند و سعی می کنند که نقش ایران را به حاشیه ببرند. من از یک مصری شنیدم که دلیل این امر آن است که آنها می خواهند قدرت خودشان را در ساخت قدرت مصر حفظ کنند. یعنی مساله رابطه نداشتن با ایران به مساله ای تبدیل شده است که می تواند آنها را در راس هرم قدرت حفظ کند. وگرنه گروه های ملی گرا با ایران به عنوان یک کشور و فرهنگ مشکلی ندارند. حتی روابط و خاطرات خوبی هم از این دیدگاه نسبت به ایران دارند اما زمانی که صحبت ایران می شود می خواهند که از آن بگذرند تا هیچ فهم جدیدی از ایران در جامعه مصر ایجاد نشود. از این منظر سقوط مرسی یک چالش به شمار می رود. مرسی توانسته  بود تا حدودی خودش را به ایران نزدیک کند و این احساس در ایران وجود داشت که اخوان، تنها گروهی است که توانسته خود را به ایران نزدیک کند.

از طرف دیگر سقوط مرسی شاید بتواند یک فرصت تلقی شود. از این نظر که مصر کشوری است که گروه های مختلف در درون آن فعالیت می کنند. سیاست های اخوان المسلمین و به ویژه شخص مرسی در این اواخر اندک اندک به طرف نوعی افراط گرایی و مسایل قومی شیعه و سنی حرکت می کرد. دیدید که در جریان تحولات اخیر مصر چندین نفر از شیعیان کشته شدند. این برخلاف سیاست ادران در ایجاد وحدت بین شیعه و سنی است که خود منجر به تضعیف نقش ایران در مسائل جهان عرب می شود. به عبارت دیگر، سیاست های اخوان المسلمین و مرسی به طرف نوعی افراط گرایی قومی و مذهبی حرکت می کرد. موضوعی که ایران از آن فراری است و به نوعی پاشنه آشیل ایران است و رقبای عرب از آن به صورت ابزاری علیه ایران در قالب دخالت در مسائل جهان عرب مثلا در بحرین، عراق یا اخیرا در سوریه استفاده می کنند. سیاست و استراتژی ایران اساسا ایجاد وحدت اسلامی است. سیاست های حزبی و انحصار گرایانه مرسی باعث شده بود که این مشکلات افزایش پیدا کند. اما مهمترین و به نظر من هیجان انگیز ترین بحث آنجاست که رابطه مرسی با سوریه را در این اواخر مورد بررسی قرار می دهیم. او روابط مصر را با سوریه قطع و نسبت به بشار اسد مواضع بسیار تندی را اتخاذ کرد.

بنابراین خوشحال ترین فرد در منطقه پس از سقوط مرسی، بشار اسد بود. به عبارت دیگر، یعنی سقوط مرسی اخوان المسلمین را دچار یک شکاف و چالش بزرگ در منطقه کرد و در نهایت تضعیف شد و به دنبال آن جبهه  ضد اسد را هم در سطح گروهها و جریان های سیاسی و هم در سطح کشورهای مخالف دچار ضعف و بهم پاشیدگی کرد. نقش قطر در رهبری جبهه اخوان مخالف اسد تضعیف شد. مواضع اردوغان در ترکیه که از مرسی حمایت همه جانبه می کند در مقابل مواضع عربستان که خوشحال از سقوط مرسی هست قرار گرفت لذا شاهد دوری آنها در جبهه مخالفان سوریه خواهیم بود. حماس که از مخالفان اسد بود تضعیف شد. برنده اصلی سقوط اخوان در مصر بشار در این اسد است. شکاف سازمانی و منطقه ای بین کشورهای مخالف اسد به وجود آمده و آنها نمی توانند سیاست های خود را با یکدیگر هماهنگ کنند. تضیف رقبای منطقه ای از یک نگاه واقع گرایانه این تحول می تواند یک فرصت برای ایران باشد. فرصت دیگری هم که به وجود آمده است به نگاه کسانی بر می گردد که باور دارند نیروهای میانه در مصر شاید در آینده به ایران نزدیک تر شوند چون در نقاطی منافع مشترک دارند. به این دلیل که آنها استدلال می کنند که ایران قصد دارد با مصر جدید روابط خود را بر مبنای منافع ژئوپولیتیک تنظیم کند و به بحث های ایدئولوژیک توجهی ندارند. ایران در حال حاضر با جریان های مهم مصر ارتباط بر قرار می کند، هم با ملی گرا ها ارتباط دارد، هم با اسلام گراها روابط نزدیکی دارد و در نهایت سعی می کند که به دنبال یک نیروی میانه متعادل باشد. اما با این وجود، در مصر جدید اسلام سیاسی نقش برجسته تری خواهد داشت. همه اینها بستگی به این دارد که ایران به این ماجرا چگونه نگاه کند. در مجموع می توانم بگویم که واکنش ایران نسبت به تحولات اخیر مصر، محافظه کارانه، محتاطانه و خردمندانه بوده است.

من چند روز پیش مقاله ای درباره واکنش ترکیه به تحولات اخیر مصر می خواندم که بسیار جالب بود. در آن مقاله نوشته شده بود که مرسی سرنگون شده و در بازداشت به سر می برد اما اردوغان نخست وزیر ترکیه همچنان از مرسی حمایت می-کند و خواستار بازگشت او به قدرت است. نویسندگان ترکیه ای هم دقیقا به همین موضوع اعتراض داشتند و از سیاست-خارجی کشورشان انتقاد می کردند و تاکید داشتند که این در راستای منافع ملی ترکیه نیست که سردمدارانش از یک شخصی که سقوط کرده  این چنین حمایت می کنند.

اما واکنش ایران با وجود آنکه غیر منتظره بود، اما محافظه کارانه و عاقلانه بود چون مصر برای ایران مهم است و نمی-خواهد روابط خود را با آنهایی که در آینده در مصر به قدرت می رسند به هم بزند. در درون ایران یک جریانی که من هم از طرفدارانش هستم، علاقه مند است که روابط ژئوپولیتیک ایران و مصر با هر گروهی که در این کشور حاکم باشد، تقویت بشود و این به نفع منافع هر دو کشور است و یک تعادلی را در نظام معادلات طبیعی قدرت در کل خاورمیانه بزرگ ایجاد خواهد کرد. من اخیرا مقاله ای در سایت المانیتور منتشر کردم و در آن بحث کردم که ایران و مصر دو قدرت تاثیرگذار در شرق و غرب خاورمیانه هستند و گسترش روابط آنها بر یک منطق نیاز متقابل استراتژیک نهفته است. مثلا ناوهای ایرانی می توانند از کانال سوئز عبور کنند و وارد دریای مدیترانه شوند و بر وضعیت قدرت منطقه ای تاکید کنند. ایران هم می تواند مصر را به حوزه انرژی و اتصال به منابع مالی و ارتباطی خلیج فارس وصل کند. بنابر این تقویت روابط ایران و مصر در آینده معادلات قدرت در خاورمیانه بسیار اهمیت دارد. به نظر من ایران به درستی از این فرصت استفاده می کند تا دست کم در شرایط فعلی روابط خود را با مصر تخریب نکند.

به باور من در زمان ریاست جمهوری آقای روحانی، این فرصت بیشتر هم خواهد شد زیرا مصری ها و به خصوص جریان جدیدی که قدرت را در دست گرفته به احتمال فراوان از جریانات میانه رو و عمل گرا بیشتر استقبال خواهد کرد. اگر روابط ایران و عربستان هم تقویت شود که نشانه هایی از آن را هم مشاهده می کنیم، یک مثلثی میان ایران، مصر و عربستان سعودی ایجاد خواهد شد که احتمالا ترکیه هم خواهان پیوستن به آن خواهد بود و بنابر این یک ائتلاف منطقه ای چهار  جانبه مبتنی بر عملگرایی شکل خواهد گرفت. سیاست مرسی شاید مبتنی بر ایدئولوژی اخوانی بود اما مواضع کسانی که امروز در قدرت هستند شاید بیشتر به دیدگاه ها و خواسته های ایران نزدیک تر شود.

اگر به موضوع مذاکره میان ایران و آمریکا برگردیم و علایم مثبتی را که از طرف آنان برای تهران فرستاده می شود مورد توجه قرار دهیم، نباید فراموشکنیم که همواره موانعی بر سر راه مذاکره و ارتباط تهران و واشنگتن وجود داشته است. یکی از این موانع لابی اعراب در آمریکاست چون آنها فکر می کنند که اگر روابط ایران و آمریکا عادی شود، اعراب به دوستان درجه دوم آمریکا در خاورمیانه تبدیل خواهند شد. میزان تاثیر گذاری لابی اعراب در آمریکا و توانایی آنان برای ایجاد مانع بر سر راه عادی شدن روابط تهران و واشنگتن را چگونه ارزیابی می کنید؟

اعراب محافظه کارچندان علاقه ای ندارند تا تنش یا منازعه در روابط میان ایران و آمریکا نهادینه شود، به این دلیل که همواره نگرانند که این تنش شاید منجر به جنگ شود و این یعنی اعراب تبدیل به اهدافی در این جنگ خواهند شد و اقتصاد آنها به طور کلی آسیب خواهد دید. اما این موضوع را هم قبول دارم که آنها نگران توافق میان ایران و آمریکا بر سر برنامه هسته ای تهران هستند. گزینه مورد نظر برای اعراب این است که تحریم ها به گونه ای پیش برود که تا حد ممکن ایران تضعیف شود و تهران از گسترش فعالیت های هسته ای به شکل فعلی منصرف شود اما در عین حال جنگی هم رخ ندهد، چون جنگ برای اعراب بسیار خطرناک است. این ترس سنتی در میان اعراب محافظه کار حاکم بر عربستان و کشورهای حوزه خلیج فارس وجود داشته است که مبادا ایران و آمریکا بر سر برنامه هسته ای با یکدیگر توافق کنند. بنابر این باید نقش اعراب در رابطه میان ایران و آمریکا را نقشی بینابینی تعریف کرد. اگر ما این هنر را داشته باشیم که با دیپلماسی مبتنی بر عملگرایی، ترس اعراب را به وسیله روابط خوب و دو جانبه کاهش دهیم، در نهایت می توانیم علایم مثبتی را هم از سوی آنها ببینیم. به طور سنتی اعراب منطقه خلیج فارس، ایران را یک کشور بزرگ در خاورمیانه می دانند که اگر بیش از اندازه قدرت بگیرد، اعراب به دوستان درجه دوم آمریکا تبدیل خواهند شد. اعراب همواره از بابت افزایش نقش منطقه ای ایران نگران و هراسناکند. آنها باور دارند که اگر ایران از نظر قدرت اقتصادی تقویت بشود و توانایی اتمی هم داشته باشد و این توانایی ها با ملی گرایی ایرانی هم ترکیب بشود برای آنها خیلی خطرناک می شود. خاطرات زمان شاه هم در ذهن آنها باقی مانده است. البته همه اینها تنها تصور است. اعراب به طور کلی بیش از اندازه خود را درگیر مفهوم "هژمونی" منطقه ای ایران می کنند. مثلا بر روی هژمونی ایران در خلیج فارس به شدت تاکید دارند. البته ما هم که نمی توانیم متوقف شویم چون آنها این تصور را دارند. نباید هم انتظار داشت که اعراب دوست ایران بشوند چون از دو جنس متفاوت هویتی هستیم. اما اگر یک سیاست متعادل مبتی بر احترام متقابل شکل بگیرد، می تواند ترس اعراب را با تقویت روابط دو جانبه کاهش دهد و بی اعتمادی آنها را کم کند. اما می شود انتظار داشت که تهدیدات امنیتی آنها علیه ایران را کنترل و مدیریت کرد. به هرحال عربستان سعودی کشوری است که یک دیپلماسی پیشرفته، لابی ها قدرتمند و رسانه های قوی مانند شبکه العربیه دارد، اما کاهش تنش در روابط می تواند مسایلی که به عنوان اهرم فشار علیه ایران مورد استفاده قرار می گیرند را کنترل کند و این به نفع دو طرف است.

پس از انتخاب حسن روحانی به عنوان رییس جمهوری ایران، اسراییل همچنان به مواضع سر سختانه خود علیه تهران ادامه می دهد. مواضع آنها تغییری نکرده و آنان حتی روحانی را "گرگی در لباس میش" توصیف می کنند و او را فردی می دانند که مبتکر« سیاست لبخند بزن و غنی سازی کن» است. به نظر شما آیا گروه های محافظه کار دست راستی در آمریکا همچنان تحت تاثیر لابی اسراییل خواهند بود یا با توجه به فضای به وجود آمده ممکن است اندکی انعطاف از خود نشان دهند. واقعا قدرت لابی اسراییل در آمریکا تا چه اندازه است؟ آیا این لابی می تواند همچنان مانع عمده ای بر سر عادی سازی روابط ایران و آمریکا یا دست کم مانع حل و فصل مسالمت آمیز برنامه هسته ای ایران باشد؟

تنها بازنده روی کار آمدن روحانی در جهان اسراییلی ها هستند. اسراییل همواره خواستار اتخاذ تحریم های سخت علیه ایران بوده است تا به هدف خود برسد. لابی اسراییل در ساخت قدرت ایالات متحده را نباید دست کم گرفت. آنقدر این لابی در آمریکا قوی است که حتی صدای خود آمریکایی ها هم در آمده است. مخصوصا در حوزه سیاست خارجی خاورمیانه ای آمریکا.

حتی جان مرشایمر، نظریه پرداز بزرگ روابط بین الملل که خود یک آمریکایی است کتابی تحت عنوان لابی اسراییل و سیاست خارجی آمریکا نوشته است.

بله. اگر کس دیگری این کتاب را نوشته بود و در موقعیت و احترام جان مرشایمر نبود، به نظر من همه کرسی های آکادمیک خود را از دست داده  بود.درباره تاثیر لابی اسراییل در آمریکا کتاب های متعددی نوشته شده اما حاصل کلام این است که بله، این لابی به شدت در آمریکا قدرتمند و دارای تاثیر گذاری است. لابی اسراییل پشت این تحریم هایی است که علیه ایران اعمال شده هستند و مقاصد خود را از طریق نمایندگان در کنگره آمریکا و رسانه های حامی آنها دنبال می کند. کنگره، اندیشکده ها و رسانه ها سه ضلع مثلثی هستند که لابی اسراییلی ها را تقویت می کنند. درست است که 131 نفر از نمایندگان کنگره به اوباما نامه نوشته اند و از او خواستند تا فرصت دموکراسی علیه ایران را از دست ندهد اما نباید طرف مقابل را هم دست کم گرفت. به هرحال اسراییلی ها از انتخاب آقای روحانی به شدت ناراحتند و باور دارند که او می تواند برای ایران زمان بخرد و فضای مناسبی ایجاد کند تا دیگران مثل آمریکا یا کشورهای اروپایی به ایران نزدیک شوند. استدلال آنها هم این است که روحانی بخشی از سیستم جمهوری اسلامی  است و چون سابقه امنیتی در شورای عالی امنیت ملی و همچنین سابقه دیپلماتیک در پرونده هسته ای ایران دارد، طبیعتا می داند که باید مرزهای امتیاز دادن یا امتیاز ندادن به غرب در کجا قرار بگیرند. اسراییلی ها هم دقیقا از این موضوع نگرانند که با روی کار آمدن دولت آقای روحانی مواضع هسته ای غرب آنطور که آنها می خواهند عوض نشود اما به آن موضعی که آمریکایی ها می خواهند نزدیک شود. آن چیزی که اسراییلی ها دنبال آن هستند متوقف شدن کامل برنامه هسته ای ایران است تا ریسک را برای آنان به پایین تر حد ممکن برساند. اما آن چیزی که آمریکایی ها می خواهند این است که اگرچه آنها به طور تلویحی برنامه هسته ای ایران را پذیرفته اند اما همزمان به دنبال سیستم نظارت بسیار سختگیرانه هستند تا احتمال تسلیحاتی شدن برنامه های هسته ای ایران را به صفر برسانند. این دو موضع با هم متفاوت است. اسراییلی ها هم دقیقا از همین موضوع نگران هستند و تا جایی که بتوانند سعی خواهند کرد تا بر روی موضع خود پافشاری کنند تا آمریکا هم از موضع خود به طرف آنها گرایش پیدا کنند و درجه ریسک را تا جایی که امکان دارد پایین بیاورند.

به نظر شما اوباما می تواند کنگره، یعنی نهادی که به طور سنتی مخالف استفاده از دیپلماسی در مواجهه با ایران است را قانع کند تا دو طرف بتوانند مشکلات خود را از طریق مذاکره حل و فصل کنند. به هرحال کنگره همانطور که تحریم ها را تصویب کرده باید لغو آن ها را هم تصویب کند. آیا اوباما قدرت آن را دارد که چنین اقدامی را از کنگره بخواهد و راهی دیگر را پیش بگیرد؟

همانطور که در ابتدای بحث گفتم ریسک این کار برای اوباما بالاست. او اگر بخواهد کنگره را قانع بکند باید هزینه های زیادی بپردازد و از طرف دیگر احساس می کند که همین سیاست تحریم و فشار در صورت تداوم می تواند به نتایج مطلوب برسد. عجله ای هم که ندارد. سرعت برنامه هسته ای ایران هم که در حال حاضر چندان بالا نیست. به نظرم راهبردی که ایران در شرایط کنونی باید باز تعریف بکند این است که سرعت برنامه  هسته ای خود را در چه نقطه ای می خواهد متوقف کند. اگر سرعتش را بالا ببرد آمریکایی ها نگران خواهند شد و اقدامات دیگری انجام می دهند. اما اگر سرعت برنامه هسته ای ایران در همین مقدار باقی بماند احتمالا آنها به همان سیاست تحریم و فشار ادامه خواهند داد. شاید هم یکی دو قدم بردارند تا به متحدان و افکار عمومی جهان القا کنند که آنها سعی خود را کردند. باید به این نکته هم توجه داشت که زمانی که تحریم هایی در کنگره تصویب می شوند یعنی جریان هایی خاص در آنجا حاکم شده اند که تحت تاثیر لابی هایی بودند که در حال حاضر این لابی ها کاملا به ضرر ایران هستند.

اساسا این به یک موضوع مزاح در آمریکا تبدیل شده است که می گویند تنها موضوعی که نمایندگان کنگره بر آن توافق دارند تداوم تحریم ایران است. یعنی مساله هسته ای ایران توانسته آنها را تا این حد به هم نزدیک کند. برای اینکه نمایندگان کنگره آمریکا از این وضعیت بیرون بیایند باید جریان های مثبت وارد لایه های کنگره آمریکا شوند و تلاش هایی برای مثبت کردن فضای کنگره صورت پذیرد. از سوی دیگر ایران هم یکی دو قدم مثبت بردارد تا جریان ضد ایرانی که در کنگره آمریکا شکل گرفته است آرام آرام از این وضعیت خارج شده و فضا برای جریان های مثبت و خوشبین کمی فراهم شود. در آن شرایط، شاید اوباما بخواهد کمی ریسک کند و قدمی جدی بردارد. اما باز هم تاکید می کنم که تغییر ساختار قدرت در واشنگتن کار بسیار دشواری است و برای آن باید هزینه های زیادی انجام داد، ایران هم که آماده پرداخت این هزینه نیست. بنابر این شاید رویکرد بی اعتمادی باز هم بر ایران غالب شود. البته این به این معنا نیست که ما کاملا به موضوع بدبین باشیم. به نظر من توپ در زمین آمریکایی هاست. اگر اوباما بتواند گام های مثبتی بردارد برای خودش هم وجهه خوبی خواهد داشت چون به هرحال موفق خواهد شد تا پرونده هسته ای ایران را به سرانجام برساند و یک میراث دیپلماتیک از خود باقی بگذارد. یک سیاست هوشمند آمریکایی باید فضای مثبت داخلی بوجود آمده در ایران را در نظر بگیرد و از این فرصت استفاده کند.

نقش اروپا را چگونه ارزیابی می کنید؟ به هرحال اروپا در بحران اقتصادی به سر می برد و باز شدن درهای بازار ایران بیشترین نفع را برای این قاره خواهد داشت. همین چند روز پیش خبری منتشر شد مبنی بر اینکه شرکت خودروسازی فرانسوی رنو به دلیل تحریم های ایران دچار ضرر هنگفتی شده است. موضع اروپا را در آینده برنامه هسته ای ایران چگونه ارزیابی می کنید؟

اروپایی ها علاقه دارند تا به موضوع هسته ای ایران سر و سامان داده شود. به همین دلیل است که واکنش های مثبت اروپا بسیار بیشتر از آمریکا بوده است. اروپا هم از آمریکایی شدن برنامه هسته ای ایران و مدیریت کاخ سفید بر آن چندان خشنود نیست. در خبر ها بود که خانم وندی شرمن، نماینده آمریکا در مذاکرات 5+1 کاملا مدیریت پنج کشور دیگر را بر عهده داشت و آنها را کنترل می کرد. بنابر این، پرونده بیش از اندازه آمریکایی شده است و اروپایی ها در موضع انفعالی قرار گرفته اند. بسیاری بر این باورند که اروپا هم ادامه آمریکا است اما واقعیت این نیست. اروپا تا جایی که می تواند مستقل عمل می کند. اروپایی ها  بر اساس منافع ژئوپلتیک و ارزشی خود عمل می کنند اما آمریکایی ها تا خیالشان از لحاظ امنیتی راحت نشود امتیاز نمی دهد. اروپایی ها علاقه دارند تا مساله هسته ای ایران راحت تر حل و فصل شود و به همین دلیل انتخاب آقای روحانی را یک فرصت می دانند. بهرحال وضع موجود عدم روابط اقتصادی مطلوب هم به ضرر اروپاست و هم ایران. تنها در صورتی که دو طرف موضوع هسته ای خود را حل کنند می توانند به وضعیت مطلوب روابط اقتصادی و تجارت سابق بازگردند. الان موضوع هسته ای ایران نزد افکار عمومی اروپا بسیار حساس شده و دولت های اروپایی تحت شدیدترین فشارها از سوسی پارلمان های خود برای تقویت روابط دوجانبه هستند.

موضع اروپایی ها هم البته یک فرصت برای ایران تلقی می شود.

بله، قطعا. اروپایی ها سابقه مذاکرات هسته ای با ایران در سال 2004 ، زمانی که آقای روحانی مدیریت پرونده هسته ای ایران را بر عهده داشت، دارند. این مذاکرات در آن زمان به نتیجه نرسید و الان هر دو طرف می گویند که ما در آن زمان اندکی اشتباه کردیم. منظور تیم آقای روحانی و اروپایی هاست. هر دو اما الان به این نتیجه رسیده اند که اگر بیشتر با هم کار می کردند می توانستند پرونده هسته ای را به نتیجه بهتری برسانند. بنابر این هر دو طرف تجربه آن سال ها را دارند، همدیگر را می شناسند و می خواهند به یک تعادل برسند. بعید نیست که این بار نقطه شروع مذاکرات هسته ای ایران این بار با تقویت جریان اروپایی باشد و این موضوع می تواند نقش اروپا را دوباره تقویت کند و از جنبه امنیتی و بازدارندگی برنامه هسته ای ایران یا به عبارت دیگر محوریت آمریکایی-اسرائیلی بکاهد.

و سوال آخر. شما پیشتر بر خلاف جریان غالب گفته بودید که پرونده هسته ای ایران، تهران و واشنگتن را به هم نزدیک خواهد کرد. آیا اکنون هم چنین باوری دارید و اگر دارید چرا؟

بله، همچنان من فکر می کنم که پرونده هسته ای ایران تنها موضوعی است که ارزش استراتژیک لازم را دارد که ایران و آمریکا را به هم نزدیک کند. ورود به گفتگوی همه جانبه و طرح همه مسائل روی میز شاید در شرایط فعلی خیلی واقع گرایانه نباشد. اول باید از یک موضوعی که برای هر دو منفعت ملموس دارد شروع کرد تا دو طرف بتوانند در یک روند و از یک موضع برابر سیاسی به هم اعتماد کنند. همانگونه که گفتم آمریکائیها چون منفعت-محور و امنیت-محور هستند حاضرند برای ارزش استراتژیک غنی سازی اورانیوم در ایران بهای لازم را بپردازند. در ایران هم تنها موضوع هسته ای است که می تواند اجماع لازم را در سطح نخبگان سیاسی-امنیتی ایجاد کند. چون با مسئله جنگ احتمالی یا تحریم های اقتصادی پیوند خورده به عبارتی با مصلحت نظام و سرنوشت کشور در ارتباط است. من در یک جایی گفتم ورود به موضوعات منطقه ای برای تقویت همکاریها باید در قالب یک موضوع بزرگتر استراتژیک یعنی موضوع هسته ای قرار بگیرد. پرداختن صرف به آنها سبب ورود به بحث های ایدئولوژیک می شود و در نهایت شاید منجر به نتیجه معنادار و همکاری نشود. مثلا گفتگوی دوطرف در عراق به نتیجه نرسید. مسائل منطقه ای بهتر است با محوریت نقش و همکاری بازیگران منطقه ای حل و فصل شود. به نفع آمریکا هم هست که بازیگران منطقه ای را تشویق به همکاری کند و خودش هم نقش داشته باشد. بهرحال هر موضوع منطقه ای خود بازیگران فرا منطقه ای را درگیر می کند. چون دنیا در حال منطقه ای شدن است. موضوع هسته ای ایران هم بهتر است به صورت ویژه مورد توجه قرار گیرد و در درجه اول زمینه های لازم برای اعتماد سازی بین ایران و آمریکا را فراهم کند. به هرحال ایران و آمریکا یک زمانی با یکدیگر وارد گفتگو می شوند. اما برای به حدکثر رساندن منافع خود، ایران اول باید خود را لحاظ اقتصادی و سیاسی در داخل قوی کند. روی جنبه های قوت سیاست خارجی خود تاکید کند تا برای طرف مقابل ارزش لازم برای ورود به گفتگو از موضع برابر را داشته باشد. تجربه نشان می دهد که آمریکا با یک ملت قوی و در حال ظهور راحت تر وارد گفتگو و امتیاز دادن می شود.

گفتگو: احسان ابطحی

منبع: روزنامه دنیای اقتصاد/ 9 مردادماه 1392