دلائل عذرخواهی اسرائیل از ترکیه / ژاله عبدی

روز جمعه سوم فروردین در حالی که اوباما از نخستین سفر خود به خاورمیانه به سمت کاخ سفید در حرکت بود. خبرهای مختلفی از دستاورد جدید آمریکا به گوش رسید. بنیامین نتانیاهو در تماسی تلفنی با رجب طیب اردوغان ضمن عذرخواهی رسمی از ترکیه به دلیل حوادثی که در ماجرای کشتی مرمره در سال 2010 رخ داده بود با بیان این که غرامت لازم را طبق قوانین بین المللی به خانواده های قربانیان خواهد پرداخت خواهان از سرگیری روابط ترکیه– اسرائیل شد. اردوغان نیز پس از یک ساعت در دقایق پایانی عذرخواهی اسرائیل از ترکیه را پذیرفت و از سرگیری روابط دو کشور استقبال کرد. 
 

 آغاز مجدد روابط ترکیه- اسرائیل بعد از 33 ماه تیتر نخست بسیاری از روزنامه ها و  خبرگزاری های جهان شد. در حالی که داووداوغلو معتقد بود که ترکیه با ایستادگی بر سر موضع حق خود در نهایت به خواسته اش رسیده است و این یک پیروزی بزرگی برای ترکیه به شمار می رود، اپوزیسیون داخلی برنده این بازی را تنها باراک اوباما خواندند.
 

سفر اوباما به خاورمیانه در شرایطی است که اوضاع منطقه ای در خاورمیانه ماه¬هاست از بن بستی سخت حکایت می کند. بحران سوریه، مساله فلسطین، برنامه هسته ای ایران، از راه رسیدن پاییز بهارهای عربی، تروریسم، تنش ها در عراق، مساله کردها خاورمیانه را به مشکلی منطقه ای و بین المللی تبدیل کرده است. آنچه به تداوم نامطلوب این شرایط دامن می زند تعدد کنشگران و منافع در هر موضوع خاص است.
  

در چنین اوضاعی ترکیه نیز با مسائل خاصی از جمله روابط بحرانی با عراق و سوریه دو کشور مسلمان و هم مرز، برنامه هسته ای ایران، مساله آوارگان سوری، موضوع کردها و تغییر نظام داخلی، روبه رو است که ترکیه را به سختی به خود مشغول کرده است. سوالی که مطرح می شود این است که پشت پرده عذرخواهی رسمی اسرائیل از ترکیه بعد از 3 سال چه می گذرد؟
 

 در حالی که داووداوغلو در پاسخ به پرسش های خبرنگاران در پخش زنده ای از شبکه "ترت هابر" ضمن ابراز رضایت از پذیرفته شدن شرایط ترکیه اعلام کرد "برای نخستین بار در تاریخ ترکیه برخی از هم وطنان ترک از سوی کشوری دوست مورد حمله قرار گرفته و کشته شدند. این موضوع تکالیفی را سبب می شد که ترکیه به هیچ وجه نمی توانست از حقوق خود بگذرد. اگر عذرخواهی نمی شد این موضوع می توانست حتی یک قرن به طول بیانجامد."
 

 فاروق لوگوغلو معاون دبیر کل حزب جمهوری خلق با توصیف جریان یاد شده با یادآوری این ماجرا که داووداوغلو گفته بود در صورت معذرت خواهی رسمی اسرائیل از ترکیه اپوزیسیون باید به دلیل اظهارات خود عذرخواهی کند اعلام کرد چگونه می توانیم ترکیه را پیروز ماجرا بدانیم در حالی که دلیل عذرخواهی اسرائیل از ترکیه خواست امریکا بوده است و شرایط بین المللی نیز اسرائیل را در چنین تنگنایی قرار داده است؟ اگر بابت این پیروزی به کسی باید تبریک گفت او کسی جز معمار این ماجرا یعنی باراک اوباما نیست!
 

 سفر اوباما به خاورمیانه با دستاوردهای تاریخی برای ترکیه و اسرائیل همراه بود. بعد از ماجرای کشتی ماوی مرمره که روابط دیپلماتیک دو کشور قطع شده بود و با از سرگیری کار سفارت های دو کشور به نظر می رسد روابط در سطحی گسترده ادامه خواهد یافت. 
 

 جریان بهار عربی و تهدیداتی که اپوزیسیون سوریه علیه اسرائیل اعلام کرده بود، اوضاع مصر، برنامه هسته ای ایران و ترس تل آویو از دستاوردهای آن با وجود تحریم های بین المللی و قطع روابط با متحد دیرین یعنی ترکیه، اسرائیل را در انزوای منطقه ای قرار داده بود. ماجرای کشتی مرمره در سال  2010 باعث شد تا روابط دیپلماتیک و سیاسی ترکیه – اسرائیل دوره ای از تنش و بحران را داشته باشند هر چند روابط استراتژیک و نظامی دو کشور تغییری نداشت.  در شرایطی که ترکیه و اسرائیل به دلایل مختلف در انزوای منطقه ای قرار گرفته اند به نظر می رسد از سرگیری روابط از جنبه های مختلف می تواند به نفع هر دو کشور باشد. هر چند اردوغان طی آخرین خبر رسمی اعلام کرد تا زمانی که تمام خواسته ها و پیش شرط های گفته شده محقق نشود روابط دو کشور به حالت عادی بازنخواهد گشت.
 

 بحران روابط ترکیه با سوریه و عراق و سردی روابطش با ایران به دلیل مواضع متفاوت در قبال سوریه،  ترکیه را در میان همسایگانش  به کشوری منزوی تبدیل کرده است.  وقوع بهار عربی نیز باعث شده است تا اسرائیل دوستانی قدرتمند چون مصر را از دست بدهد و دشمنی با همسایگانی چون سوریه افزایش یابد. انزوای حاصل از تغییرات بهار عربی و اجماع کشورهای عربی برای حل مساله فلسطین بعد از سال ها اسرائیل را در شرایط دشواری قرار داده است.  از سوی دیگر تهدیدهای نظامی اسرائیل باعث شده است تا ایران نیز بارها نسبت به واکنش سریع به هرگونه اقدام نظامی تاکید کرده و حتی در پیام نوروزی رهبرانقلاب اسلامی بر مقابله با مثل در صورت هر گونه اقدامی از سوی اسرائیل تاکید کند.
 

 با وجود برنامه هسته ای ایران که اوباما آن را در میان نخستین دستورکارهای خود قرار داده است ایران از وضعیت مناسب تری در توازن قدرت منطقه ای به نسبت دوستان و متحدان امریکا قرار دارد. این امر هم به دلیل وضعیت هر یک از دوستان خاورمیانه ای امریکا چون ترکیه و اسرائیل و هم به دلیل روابط این کشورها با یکدیگر است. دوستی مجدد اسرائیل و ترکیه باعث می شود تا مواضع مشترک دو کشور تنش ها را بکاهد و باعث تمرکز بیشتر امریکا، اسرائیل و ترکیه بر موضوعات خاص و مشترک  گردد. 
 

 سازش دوباره اسرائیل و ترکیه شاید مهم ترین دستاورد سیاسی اوباما در سفر به خاورمیانه باشد. چرا که نخست دو متحد و دوست امریکا روابط خود را از سر می گیرند که این به معنای اتحاد قوی تر و برد بیشتر امریکا در منطقه از طریق دوستان خواهد بود و دوم، دوستی یک کشور مسلمان با اسرائیل ظاهراً با ترویج روایت خاصی از اسلام، الگوئی برای برای کشورهای دیگر قلمداد خواهد شد. سوم، ترک ها تصور می کنند مساله صلح فلسطین در شرایطی که هر دو طرف حاضر به مذاکره شده اند از کانال ترکیه به عنوان کشوری مسلمان و مدافع حقوق فلسطین و در عین حال دوست اسرائیل می تواند اوضاع را به گونه ای دیگر رقم زند و همان طور که جان کری اعلام کرد سازش میان ترکیه و اسراییل برای صلح منطقه ای نتایج بسیار مهمی به بار آورد. چهارم، تصور غرب این است که خروج ترکیه و اسرائیل از انزوای منطقه ای باعث می شود تا با وزن جدیدتری در منطقه و  به ویژه در برابر سیاست های ایران حاضر شوند.  این امر باعث می شود تا ترکیه که با ناکامی در سوریه  روبه رو است و بارها از ایران برای حل مساله سوریه کمک خواسته از نزدیک شدن به ایران یا مصر به عنوان متحدان جدید منطقه ای دوری کند. در شرایطی که ایران می کوشد تا مصر را به عنوان بدیلی برای ترکیه در سطح منطقه ای مطرح سازد ولی به نظر می رسد که آمریکا از عدم اتحاد ایران و مصر حداقل در کوتاه مدت مطمئن است. نکته دیگر این که اوباما گامی در جهت جلب رضایت ترکیه بعد از بحران سوریه به صورت ضمنی برداشته است و به نظر می رسد با درگیر کردن ترکیه در ماجرای صلح فلسطین تغییراتی در دستور کار سیاست خارجی خود نسبت به خاورمیانه خواهد داشت. 
 

 ترکیه به عنوان بازیگر منطقه ای بارها نشان داده است که در شرایط مختلف جز بر مبنای منافع ملی خود عمل نمی کند هر چند در برهه هایی دچار اشتباهات استراتژیک شود. استقبال از عذرخواهی اسرائیل  در پایان مکالمه ای یک ساعته نشان می دهد که این تصمیم از سوی دولتمردان ترکیه به عنوان گامی منطقی برای اعاده حیثیت و در عین حال نیل به منافع ملی  به نوعی از پیش تعیین شده بوده است.
 

 نکته پایانی که باید به آن توجه داشت این است که به راستی چه چیزی باعث شده است تا بعد از 3 سال قطع روابط دیپلماتیک میان دو متحد استراتژیک امریکا، از منظر کاخ سفید اکنون به عنوان بهترین زمان برای از سرگیری روابط باشد؟