بررسی اثرات انقلاب التحریر بر بخش انرژی مصر
انقلاب التحریر مصر حوزه انرژی در این کشور را مانند دیگر حوزه ها تحت تأثیر قرار داده است. بررسی بخش انرژی مصر نشان می دهد که "سرمایه گذاری خارجی در صنعت نفت و گاز"، "نظام پرداخت یارانه های انرژی" و "صادرات گاز به اسرائیل"، بیشترین تأثیر پذیری را از جنبش مردم مصر و سقوط رژیم مبارک داشته اند.
تاثیر بر سرمایه گذاری درحوزه نفت و گاز یکی از اثرات مهم تحولات مصر بر بخش انرژی این کشور بوده است. مطابق برآورد های آژانس بین المللی انرژی برای به سرانجام رساندن پروژه های انرژی جهانی تا سال 2035 به 38 تریلیون دلارسرمایه گذاری نیاز است. با توجه به وجود بیشترین منابع نفت و گاز در خاورمیانه و شمال آفریقا این آژانس تأکید دارد براي تأمين تقاضاي روبه رشد جهاني، بیشترین سرمایه گذاری ها در حوزه نفت و گاز باید در این مناطق انجام گیرد. در این میان علی رغم پتاسیل بالا و فرصت های جذاب، امنیت و ثبات که دغدغه مهم کمپانی های بین المللی نفت و گاز برای سرمایه گذاری به شمارمی رود، در مصر دچار چالش شده و سرمایه گذاری خارجی در حوزه نفت و گاز این کشور با اخلال مواجه گردیده است.
در همین راستا فاتح بیرول اقتصاد دان ارشد آژانس بین المللی انرژی با اشاره به اینکه 90 درصد رشد تولید نفت در ده سال آینده باید در خاورمیانه و شمال آفریقا به وقوع بپیوندد اظهار می دارد "بهار عربی و تحولات منطقه به خصوص در مصر و لیبی باعث گردیده است برنامه های سرمایه گذاری در پروژه های نفت و گاز این کشورها با مشکل مواجه شود و در صورت تداوم این وضع در 5 سال آینده شاهد افزایش قیمت نفت خواهیم بود."
افزایش حساسیت در خصوص شفافیت قراردادهای سرمایه گذاری با کمپانی های خارجی از دیگر تأثیرات سرنگونی رژیم مبارک بوده است. ارتقا آگاهی های عمومی همراه با گسترش آزادی بیان و آزادی رسانه ها سبب شده است تا نحوه حضور شرکت های خارجی و قراردادهای آن ها به طور دقیق مورد موشکافی قرار گیرد و مسئولین مربوطه موظف به شفاف سازی و پاسخگویی در این زمینه باشند.
نظام پرداخت یارانه های انرژی در مصر از دیگر بخش هایی است که تحت تاثیر انقلاب واقع شده است.در دوره حسنی مبارک و در دوره زمانی 1999 تا 2009 یارانه های مرتبط با نفت و گاز با رشدی هزار درصدی مواجه شد. در سال 2010 طبق گزارش برنامه توسعه سازمان ملل متحد، مصر با اختصاص بیش از20 میلیارد دلار یارانه در حوزه انرژی در زمره 10 کشور نخست جهان در پرداخت یارانه انرژی طبقه بندی شد.
با سرنگونی رژیم مبارک تصور نمی شد اصلاح یارانه های انرژی در اولویت های رهبران جدید مصر قرار گیرد. برای مثال استاد دانشگاه دفاع ملی واشنگتن دکترگاودات باهگات در مقاله ای با عنوان "تاثیر بهار عربي بر صنعت نفت و گاز در شمال آفریقا" این تحلیل را ارائه می دهد که با توجه به خشم عمومی نسبت به افزایش قیمت ها، بعيد به نظر مي رسد که اصلاح قيمت گذاری انرژی برای رهبران جدید قاهره اولویت داشته باشد و احتمالا دولت جدید سياست افزايش هزينه های دولتی و حفظ سطح يارانه ها را در پيش خواهد گرفت. اما علی رغم این پیش بینی ها محمد مرسی رئیس جمهور مصر با اشاره به اینکه یارانه های انرژی تنها به سود 20 در صد جمعیت مصر است از تصمیم دولت برای کاهش یارانه های انرژی خبر داد. در همین راستا هشام قندیل نخست وزیرمصر نیز در اکتبر 2012 در مصاحبه با فایننشال تایمز با تاکید بر اینکه کاهش یارانه های انرژی سیاستی اجتناب ناپذیر برای کشور است، اعلام کرد در چارچوب اصلاحات اقتصادی یارانه های انرژی به میزان یک سوم درسال 2013 کاهش خواهد یافت.
اصلی ترین تأثیر جنبش مردمی مصر و تحولات پس از آن بر "صادرات گاز طبیعی مصر به اسرائیل" بوده است. صادرات گاز طبیعی بخشی از توافقنامه حسنی مبارک با دولت اسرائیل بود که در سال 2005 امضا شد. براساس اين توافق نامه دولت مصر متعهد شد سالانه 1.7 میلیارد متر مکعب گاز با قیمت 2.5 میلیارد دلار به مدت 15 سال به اسرائیل صادر کند. در همین راستا در سال 2008 خط لوله 100 کیلومتری که شمال مصر (شهر العریش) را به سواحل جنوبی اسرائیل (شهر اشکلون) متصل می کند، برای ارسال گاز طبیعی به اسراییل با سرمایه 300 میلیون دلارافتتاح گردید.
مسأله تامين گاز رژيم اسرائيل از همان ابتدا براي مردم مصر نامطلوب بوده است و فعالان سیاسی- اجتماعی حتی پیش از سقوط دولت مبارک تلاش داشتند این صادرات را متوقف کنند. در نوامبر 2008 پس از پیگیری های جمعی از فعالین سیاسی- اجتماعی ابتدا یک دادگاه در مصر این قرارداد بحث انگيز را رد کرد، اما مدتی بعد دادگاه عالي اداري مصر طي حكمي ازسرگيري صادرات گاز از مصر به اسرائيل را تاييد كرد.
انزجار عمومی مردم مصر نسبت به ارسال گاز به اسرائیل به چهار دلیل عمده است. نخست، باور عمومی به اینکه قیمت پرداختی اسرائیل برای گاز دریافتی از مصر بسیار پایین است؛ دوم، مصرف داخلی بسیار بالای گاز در این کشور، سوم، اعتقاد به سوء استفاده نزدیکان رژیم مبارک از این قرارداد گازی؛ و چهارم، همراه با احساس دشمنی مردم مصر با اسرائیل. نتایج یک نظرسنجی که شرکت سینوویت برای شبکه پرس تی وی انجام داده و نتایج آن در اکتبر 2011 میلادی منتشر شده است نیز مخالفت اکثریت مردم مصر با مفاد قرار داد گازی با رژیم اسرائیل را تایید می کند. 73 درصد شرکت کنندگان در این نظرسنجی با صادرات گاز به اسرائیل مخالفت کرده و تنها ۹ درصد موافق صدور گاز به اسرائیل بوده اند.
سقوط رژیم دیکتاتور مبارک و روی کار آمدن دولت نزدیک به اخوان المسلمین که خود از منتقدین جدی ارسال گاز به اسرائیل بوده است، این امکان را فراهم کرد که انزجار مردم مصر علیه ارسال گاز به اسرائیل ظهور و بروز بیشتری یابد. این مخالفت عمومی به خصوص در عملکرد مسئولین جدید سیاسی- قضایی متبلور شد که نتیجه آن مورد بازبینی قرارگرفتن قرارداد گازی با اسرائیل و بازجویی و پیگرد مسئولین مربوطه از جمله حسنی مبارک رییس جمهور پیشین بود. در ژوئن 2012 دادگاه جنایی قاهره دو وزیر نفت پیشین سامح فهمی و محمود لطیف را در خصوص پرونده فروش گاز به اسرائیل محاکمه و به زندان محکوم کرد. در همین ارتباط حسین سالم سرمایه دار و تاجر نزدیک به مبارک، حسین محمد عقل نایب رئیس هیئت نفت مصر و اسماعیل حامد دیگر معاون این هیئت نیز به زندان محکوم شدند. این افراد متهم شدند که با فروختن گاز کمتر از قیمت‌های جهانی به اسرائیل بیش از700 میلیون دلار به منافع ملی زیان زده‌اند. در این راستا، درخواست بازبینی و لغو موقت قرارداد ارسال گاز به اسرائیل در آوریل 2012 همراه با تقاضای افزایش قیمت برای ادامه صادرات و اقدامات پارلمان مصر برای قطع صادرات گاز به اسرائیل از دیگر نتایج سرنگونی رژیم مبارک بوده است .
تأثیر انقلابِ التحریرِ مصر بر ارسال گاز به اسرائیل تنها به حوزه سیاسی- قضایی محدود نشده است. پس از آغاز ناآرامی ها در مصر خط لوله گازی العیش - اشکلون بارها مورد حمله مسلحانه قرار گرفت و ارسال گاز به اسرائیل به دفعات قطع گردید. اولین حمله مسلحانه تنها ده روز پس از نخستین تظاهرات عمومی علیه رژیم مبارک موسوم به "روز خشم" صورت گرفت. این حمله که در 5 فوریه2011 انجام شد موجب قطع ٣٨ روزه صادرات گاز به اسرائیل شد. پس از آن نیز این خط لوله بیش از 15 بار دیگر مورد حملات خرابکارانه واقع شد که آخرین آن در 22 جولای 2012 بود.
دریافت گاز طبیعی از مصر جدا از اهمیت سیاسی آن که نمادی از پایبندی مصر به صلح با اسرائیل است، از منظر اقتصادی نیز برای این رژیم بسیار مهم است. اسرائیل 40 درصد الکتریسته مورد نیاز خود را از طریق گازهای طبیعی تامین می کند و مصر بیش از 40 درصد گاز طبیعی مورد نیاز این کشور را تامین می کند. با این وصف ایجاد اخلال در روند ارسال گاز مشکلات جدی برای اسرائیل ایجاد نموده است. برای نمونه در گزارشی که در دسامبر 2011 توسط بی بی سی منتشر شد، اشاره شده است که در اثر حملات علیه این خط لوله قیمت برق در اسرائیل بیش از 10 درصد افزایش یافته است .
انجام حملات متعدد خرابکارانه، فضای به شدت منفی افکار عمومی و موضع گیری های سیاسی، حقوقی مسئولین مصری علیه ارسال گاز به اسرائیل سبب شده است حکمرانان این رژیم امید چندانی به تداوم دریافت گاز از مصر با شرایط فعلی نداشته باشند. اظهارات دانی یاتوم رئیس سابق موساد مبنی بر اینکه "ازاین پس اسرائیل باید تنها به توسعه منابع گازی خود تمرکز کند" در همین چارچوب قابل تحلیل است.
در مجموع می توان عنوان کرد که متأثرشدن سرمایه گذاری خارجی در حوزه صنعت نفت و گاز، اصلاح سیستم پرداخت یارانه های انرژی و اخلال در ارسال گاز به اسرائیل و ایجاد ابهام در آینده قرارداد گازی مصر و اسرائیل سه تأثیر مهم انقلاب مصر و سرنگونی رژیم مبارک بر بخش انرژی در مصر بوده است.