نقش منطقه ای قطر

گروه مطالعات خلیج فارس پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه روز پنج شنبه 12 بهمن 1391 نشستی با عنوان "نقش منطقه ای قطر" برگزار کرد. این نشست با حضور اعضای گروه و برخی از دانشجویان کارشناسی ارشد و دکتری و با مدیریت خانم سمیه مروتی پژوهشگر مهمان و دبیر گروه مطالعات خلیج فارس تشکیل شد. سخنران این جلسه آقای محمدعلی مهتدی پژوهشگر ارشد پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه بود.

آقای مهتدی، ابتدا نکاتی در خصوص تفاوت ساختار قدرت در قطر نسبت به سایر کشورهای شورای همکاری خلیج فارس مطرح کرد. وی در ادامه با اشاره به نقش قطر در رویدادهای جاری خاورمیانه از جمله در سوریه، مصر و مالی این سوال را مطرح کرد، که چگونه می توان حرکت یک کشور ذره ای را در منطقه خلیج فارس در کنار عربستانی که داعیه قدرت برتر منطقه ای را دارد، تحلیل کرد؟ 

وی با اشاره به تاریخ قطر گفت، این کشور در سال 1913 از عثمانی جدا و تا 3 سپتامبر 1971 که استقلال یافت، مستعمره انگلستان بود. یکی از مشخصات سنتی قدرت و حاکمیت دولت ها به طور سنتی جغرافیا و جمعیت است، این عوامل در مورد قطر نقش چندانی ایفا نکرده اند.  نکته حائز اهمیت درباره قطر، بافت جمعیت آن است. تنها 270 هزار نفر در مقابل یک و نیم میلیون جمعیت غیرقطری قرار دارند. 

در ادامه، آقای مهتدی با اشاره به التزام قطر به عربستان پیش از دهه نود اظهار داشت، قبل از اینکه قطر بتواند از منابع گازی خود بهره برداری کند، از لحاظ مالی شدیداً متکی به دلارهای نفتی عربستان بود. این کشور با تغییر نگاه بین المللی به گاز به واسطه بحران نفتی دهه 1990 و بالا رفتن قیمت نفت، توانست با وارد کردن تکنولوژی لازم، از یک سو به تقاضای روبه رشد جهانی پاسخ دهد و از سوی دیگر ثروت بسیاری برای خود کسب نماید که این ثروت به نیروی محرک قطر تبدیل شد. وی با اشاره به اینکه، دیگر کشورهای حوزه خلیج فارس راه مشابه قطر را طی نکرده اند، علت دستیابی قطر به این ثروت عظیم را  وجود مدیریتی خاص در این کشور دانست. 

در ادامه، آقای مهتدی با اشاره به اینکه شبکه الجزیره یکی از بازوهای قدرت و نفوذ قطر است، سهم این شبکه را در حرکت های عربی انکار ناپذیر دانست. وی افزود پیش از شروع به کار این شبکه، افکار عمومی جهان عرب به گفتگوها و اخبار حساب شده شبکه های عربی عادت داشتند. این شبکه با مخاطب قرار دادن مردم عرب، الگوی جدیدی را در مقابل آن ها قرار داد، و با شعار "نظر و نظر دیگری" گفتگوها و مناظراتی را پخش کرد که در آن دو سوی یک بحث و جدل شرکت داشتند و به نوعی صداهای مخالف نیز شنیده شد. الجزیره با پشتوانه مالی قطر تبدیل به یک امپراطوری عظیم شد، که در هر نقطه  دنیا که خبری یا واقعه ای در حال وقوع بود یا رخ داده بود، گزارشگر در آن مکان حضور داشت و خبر مستقیم آن پخش می شد. به صورتی که بسیاری از شبکه های حرفه ای قبل از آن ها توان چنین کاری را در سطح بین المللی نداشتند. تکنولوژی و اطلاعات از عناصر قدرت برای دولت ها هستند، و امروز الجزیره به یکی از این پایه های قدرت و نفوذ برای قطر تبدیل شده است.
 
در ادامه، این پژوهشگر ارشد بر این نکته تأکید کرد که قطر فقط یک شهر است و آن هم دوحه ای است با جمعیت تقریبی کمتر از سیصد هزار نفر. در واقع قطر به عنوان یک شهر-دولت نقش منطقه ای قابل توجهی را بازی می کند، در حالی که کشورهای بزرگ تر و مستعدتر از قطر در آن منطقه هستند ولی نمی توانند نقش خود را به درستی بازی کنند.
 
قطری ها با پشتوانه مالی عظیم خود، پروژه های عمرانی عظیمی را در قطر و دیگر کشورها در دست دارند. این موضوع قطر را تبدیل به یک برند بین المللی کرده است که از جمله دستاوردهای آنان، میزبانی این کشور در جام جهانی فوتبال 2018 قابل توجه است. توجه به مدیریت پشت این پروژه ها بسیار قابل تامل است، که آیا پشتوانه این سرمایه گذاری ها یک فکر قطری است یا خیر؟ 

 این جلسه با پرسش و پاسخ حاضرین در جلسه به پایان رسید. 

گزارش: سمیه مروتی، پژوهشگر مهمان و دبیر گروه مطالعات خلیج فارس پژوهشکده.