امنیت در خلیج فارس

روز پنج شنبه 27 مهر ماه 1391 نشستی با موضوع "امنیت در خلیج فارس" از مجموعه نشست های گروه مطالعات خلیج فارس پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه در این پژوهشکده برگزار شد. در این نشست که به ریاست دکتر سید جواد صالحی مدیر گروه خلیج فارس و پژوهشگر ارشد پژوهشکده و با سخنرانی خانم ها الهام نوری پژوهشگر مهمان و عضو گروه خلیج فارس و سارا هلیلی دانش آموخته رشته علوم سیاسی برگزار گردید، پژوهشگران مقیم و مهمان پژوهشکده و اعضای گروه خلیج فارس حضور داشتند. 

در ابتدای نشست، خانم الهام نوری، سخنرانی خود را با عنوان "عوامل موثر در تشدید واگرائی در خلیج فارس" آغاز کرد. وی در یک دسته بندی عوامل تاثیرگذار در افزایش سطح واگرائی در منطقه را این گونه مطرح کرد: مناقشات ارضی و مرزی یکی از مهم ترین عوامل در ایجاد هراس در منطقه است. بیش از 50 مورد اختلاف ارضی و مرزی از گذشته در منطقه بوده که مانع گسترش همکاری در منطقه می شود؛ که از آن جمله می توان به اختلافات مرزی عراق با کویت، کویت با عربستان و نیز عربستان با امارات متحده اشاره داشت. عامل دیگر، مسابقه تسلیحاتی کشورهای عربی منطقه به دلیل کمبود نیروی انسانی و نداشتن تجارب کافی در عرصه نظامی است. همچنین اختلافات قومی و مذهبی همیشه در منطقه عامل بروز درگیری و بحران بوده است.

در ادامه وی به مسئله جانشینی و انتقال قدرت، عدم کارایی موازنه قدرت در منطقه، ناکارامدی شورای همکاری خلیج فارس، مسئله ایران هسته ای اشاره داشت و در پایان این نکته را مطرح کرد؛ که دو موضوع لازمه ایجاد یک رژیم مطلوب منطقه ای است. اول، تحول در برداشت ها و ساختار های بین الذهانی است که به شدت به سوی بی اعتمادی گرایش دارد. دوم، بازیگران منطقه تعریف دیگری از خود ارائه دهند که درآن به جای منازعه و درگیری ارائه دهنده تصویری صلح طلب و مشارکت جو از خود باشد. 

سپس خانم سارا هلیلی سخنرانی خود را با موضوع "بررسی علل عدم شکل گیری امنیت دسته جمعی در حوزه خلیج فارس" پی گرفت. وی عدم شکل گیری امنیت و ثبات در منطقه خلیج فارس را در سه سطح داخلی، منطقه ای، فرا منطقه ای مورد بررسی قرار داد. این عضو گروه مطالعات خلیج فارس در سطح داخلی نکاتی را مورد توجه قرار داد. از جمله اینکه؛ کشورهای عربی حوزه خلیج فارس 65 درصد از کل ذخایر نفت جهان را در اختیار دارند که باعث افزایش درآمد سرانه ملی این کشورها می شود. با این حال، این کشورها هیمشه درگیر بحران های پیچیده ای نظیر بحران هویت، قومی- مذهبی و غیره بوده اند. از ویژگی های این کشورها می توان به موارد زیر اشاره داشت: اکثر آن ها به دلیل جمعیت پائین، واردکننده نیروی کار از دیگر کشورها هستند؛ عدم برابری میان زن و مرد؛ اختلاف فاحش طبقاتی؛ عدم وجود ظرفیت های حضور فرهنگی و سیاسی اجتماعی زنان در جامعه و غیره. از همه مهم تر در این کشورها ستونی مستحکم به نام قبیله وجود دارد که سایر تشکیلات اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی شاخ و برگ آنند.

 در سطح منطقه ای، خانم هلیلی بر نظام سلطنتی موروثی در این کشور ها تأکید کرد. بر این اساس که این نظام مشروعیت خود را از تاریخ و سنت می داند. در کشورهای عرب حوزه خلیج فارس قبیله های معروف و مشخصی به صورت انحصاری قدرت سیاسی را در دست دارند؛ مثل آل صباح در کویت، آل سعود در عربستان، آل ثانی در قطر، آل نهیان در ابوظبی. عملا مشروعیت این کشورها در داخل مشروعیت سنتی است. عامل بعدی "ناسیونالیسم عربی" است که مانعی فرهنگی ـ سیاسی بر سر راه تحقق امنیت دسته جمعی خلیج فارس محسوب می شود. وی به موارد دیگری همچون مسابقه تسلیحاتی، مشکلات ارضی و غیره نیز اشاره داشت. در سطح بین المللی نیز خانم هلیلی، به تاریخچه حضور امریکا در منطقه اشاراتی داشت و حضور آمریکا را یکی از دلایل عدم شکل گیری همگرائی مناسب در منطقه دانست که بر این مبنا امروز نیز جنگ افغانستان و عراق، توجیه مناسبی برای حضور بلند مدت آمریکا در منطقه شده است. وی در پایان بر این مسئله تکیه داشت که می بایست فهم مشترکی از مفهوم امنیت در منطقه میان کشورهای حوزه خلیج فارس ایجاد شود که این مهم تا چند دهه آینده میسر نخواهد بود. 

گزارش: سمیه مروتی، پژوهشگر مهمان و دبیر گروه مطالعات خلیج فارس