تقویت روابط ایران و هند و آثار آن بر توسعه و ثبات منطقه ای
رشد سریع اقتصادی هند، این کشور را به یکی از قطب های اقتصادی جهان در آینده نزدیک تبدیل خواهد کرد. از این لحاظ تقویت روابط اقتصادی ایران و هند به نفع منافع دو کشور است و می تواند نقش مهمی در ثبات و امنیت منطقه داشته باشد.
امروزه منطقه خاورمیانه و به خصوص خلیج‌فارس، نقطه اصلی ورود ایران به جهان شرق و غرب و دنیای آزاد است. خلیج‌فارس نقطه تلاقی منافع اقتصادی، سیاسی- امنیتی و استراتژیک ایران از یک سو و دهانه ورود ایران به اقیانوس هند و آرام و محور اصلی "توسعه آسیایی" و امنیت انرژی و ثبات منطقه‌ای از سوی دیگر است.
در این میان هند و ایران به عنوان دو کشور تاثیر گذار و قدرتمند آسیایی، دارای اشتراکات و روابط تاریخی_فرهنگی بسیاری می باشند که این اشتراکات دو کشور را همواره به گسترش آن ها تشویق نموده است. جواهر لعل نهرو نخست وزیر هند می گوید: در طول سالیان متمادی هیچ کشوری همچون ایران بر فرهنگ و مردم هند تاثیر نگذاشته است. زبان فارسی بیش از هفت قرن زبان رسمی مردم هند و دربار آن بوده است و تنیدگی فرهنگی ایران و هند قابل قیاس با دیگر کشورها نیست.
هند با جمعیتی بیش از یک میلیارد و دویست میلیون نفر و وسعت سرزمینی به انداره بیش از دو برابر ایران با یک دهه رشد اقتصادی هشت درصدی و عضویت در باشگاه هسته ای دارای توانایی بالایی در تاثیر گذاری منطقه ای و حتی جهانی است. زیرا دارای مولفه های اصلی قدرت یعنی وسعت، جمعیت و قدرت نظامی است.
هند دارای چهارمین اقتصاد بزرگ دنیا، دومین کشور پر جمعیت پس از چین و دارای تولید ناخالص داخلی با ارزش اسمی 676/1 تریلیون دلار و یازدهمین اقتصاد بزرگ دنیا برحسب نرخ ارز بازار است. به این ترتیب رشد اقتصادی متوسط هند در دو دهه گذشته 5/8 درصد بوده که در سال های 2012-2011 ، زمانی که بسیاری از کشورها کماکان با مشکلات اقتصادی مواجه هستند به رقم قابل توجه 1/6 درصد رسیده است. این میزان رشد اقتصادی بسیار نزدیک به رشد اقتصادی کشور همسایه خود یعنی چین است.
گرچه هنوز بیش از 34 درصد مردم هند کمتر از یک دلار در روز درآمد دارند و حدود هشتاد درصد مردم این کشور با کمتر از دو دلار در روز و بیش از سیصد میلیون نفر زیر خط فقر زندگی می کنند، اما پیشرفت اقتصادی، باعث شده کارشناسان رشد اقتصادی 10 درصد را برای سال های آتی هند پیش بینی کنند و به دلیل همین رشد سریع اقتصادی، مصرف انرژی در هند به میزان شش برابر افزایش یافته است. همین امر موجب شده که هند همواره از مهم ترین خریدارن نفتی ایران باشد. بنابراین پتانسیل بالایی برای گسترش روابط دو کشور وجود دارد.
در حوزه امنیتی نیز دو کشور دارای دیدگاه های نزدیک و همسو در مورد افغانستان هستند و در جلوگیری از روی کار آمدن مجدد طالبان در افغانستان منافع مشترکی دارند و همواره سعی در تقویت دولت ملی افغانستان داشته اند. حتی در مسئله سوریه نیز دو کشور از رای دادن در خصوص قطعنامه ضد سوری در سازمان ملل خودداری کردند و بر عدم هر گونه دخالت خارجی در سوریه و لزوم استفاده از روش های مسالمت آمیز و گفتگو تاکید داشته اند.
ارزیابی ها نشان می دهد که گرچه هند اولویت سیاست خارجی خود را بر مبنای روابط با قدرت های بزرگ قرار داده است اما به دلایل متعددی حاضر به چشم پوشی از روابط خود با تهران نیست و افزایش قدرت منطقه ای هند، در جهت منافع تهران است. ضمن آنکه ایران می تواند از حضور هند در مجامع بین المللی در جهت منافع خود استفاده کند و اثرات منفی فشارهای غرب را بر خود کاهش دهد.
هند در بحث تحریم های اخیر مالی و نفتی نیز علی رغم مخالفت آمریکا به صراحت اعلام کرده که به خرید نفت خود از ایران ادامه می دهد. اصرار هندی ها بر این موضوع موجب عقب نشینی آمریکا در بحث خرید نفت از ایران شده است.
روابط ایران و هند در زمینه های متعدد در حال رشد است. نمونه بارز آن را در نشست اخیر سران غیر متعهدها در تهران شاهد بودیم که هند به منظور شرکت در این اجلاس همراه با هیاتی عالی رتبه 250 نفری وارد ایران شد. در این راستا سفیر جمهوری اسلامی در هند نیز بر نگاه مثبت و فرامنطقه ای هند به ایران تأکید کرد. به هر حال آنچه مشهود است دولتمردان هندی علاقه زیادی بر گسترش روابط دو کشور دارند و در بحث هسته ای ایران، هند همواره خواستار حل و فصل موضوع از طریق گفتگو با محوریت آژانس انرژی اتمی و به دور از هرگونه تشنج بوده است. همین مسئله می تواند تاثیر زیادی بر ثبات منطقه داشته باشد.
در بعد بین المللی هر دو کشور مخالف یکجانبه گرایی هستند و همواره بر احترام به حقوق سایر ملل تأکید دارند. مخالف وجود هر گونه نیروی خارجی، ناامنی، افراط گرایی و تروریسم در منطقه هستند و به شدت از روند صلح و ثبات در منطقه حمایت می کنند.
به این ترتیب با افزایش مراودات سیاسی و اقتصادی میان ایران و هند، شاهد شکل گیری "الگوی مشارکتی" در روابط دو کشور هستیم. به طوری که با توجه به مقدورات و نیاز های داخلی هند، این کشور به دلیل نیاز شدید به انرژی بدون در نظر داشتن ملاحظه آمریکا به همکاری و توسعه مناسبات خود با ایران ادامه می دهد. ضمن آنکه ایران دارای بازار مصرف خوبی برای محصولات هندی است و خود ایران دارای موقعیت جغرافیایی بسیار مناسبی برای دسترسی هند از طریق خلیج فارس، به آسیای مرکزی و قفقاز است که فرصت بسیار مناسبی برای ایران و سایر کشورهای منطقه برای سرمایه گذاری، گسترش و حفظ روابط با هند و سایر ملل محسوب می شود.
در نهایت اینکه تلاش ایران و هند در جهت تقویت روابط اقتصادی در راستای منافع دو کشور خواهد بود. از این لحاظ که گسترش روابط سیاسی- اقتصادی ایران و هند، با توجه به اولویت دادن به اشتراکات می تواند به گسترش روابط امنیتی و پیوند منافع و امنیت متقابل میان دو کشور منجر شود. همچنین گسترش روابط دو کشور نقش مهمی در ثبات و امنیت منطقه خواهد داشت.